Uitspraak Hoge Raad in Yukos-zaak is een pyrrusoverwinning voor Rusland

Het Russische Openbaar Ministerie is blij met de uitspraak die de Hoge Raad vrijdag deed in de Yukos-zaak. Dat blijkt uit een verklaring, geciteerd door het Russische staatspersbureau Tass: „De uitspraak bevestigt de principes van de rechtsstaat en de onafhankelijkheid van de rechtspraak.”

Het kan verkeren. Tot vrijdag lieten Russische autoriteiten zich minder lovend uit over het Nederlandse rechtssysteem. Rechters zouden zich laten verleiden tot politieke en anti-Russische uitspraken, bijvoorbeeld in de rechtszaken over de MH17-ramp en de Krimschatten. Ambassadeur Aleksandr Sjoelgin haalde begin deze week nog uit naar Nederlandse rechters, politici en journalisten.

Maar de uitspraak van de Hoge Raad kan worden uitgelegd als een overwinning voor Rusland. Voorlopig, althans. De vernietiging van de uitspraak van het gerechtshof in Den Haag en de verwijzing naar het gerechtshof in Amsterdam voor een nieuwe beoordeling betekent in ieder geval dat Rusland voorlopig geen 50 miljard dollar hoeft te betalen aan de tegenpartij, drie voormalige aandeelhouders van Yukos.

In de Yukos-zaak staat de Russische Federatie tegenover drie bedrijven die samen 70 procent van de aandelen van het Russische olieconcern Yukos Oil Company in bezit hadden. Onder de noemer GML voeren zij sinds 2005 een juridische strijd om schadevergoeding te krijgen voor de miljarden die ze verloren toen Yukos door de Russische staat werd genationaliseerd. Toenmalig eigenaar Michaïl Chodorkovksi moest zijn politieke aspiraties bekopen met tien jaar gevangenschap. Chodorkovski is geen partij in de zaak, achter de drie bedrijven gaan minder zichtbare oligarchen schuil.

Lees ook over de Yukos-hoorzitting van begin dit jaar bij de Hoge Raad

Opmerkelijk genoeg beschouwen de oud-aandeelhouders de uitspraak van de Hoge Raad ook als een overwinning. De eerste zin van hun verklaring van vrijdag: „De voormalige grootaandeelhouders van Yukos hebben vandaag op alle inhoudelijke punten gewonnen in het Russische beroep bij de Nederlandse Hoge Raad.” Ze hebben er alle vertrouwen in dat het ene punt waarop Rusland gelijk kreeg alsnog zal worden afgewezen, en dat hun compensatie van 50 miljard dollar alsnog zal worden toegekend.

Verrassende uitspraak

Twee tevreden partijen, wat wil een rechter nog meer? Maar zo eenvoudig is het niet.

De uitspraak van de Hoge Raad kwam zelfs voor juristen die de zaak volgen als een verrassing. Twee scenario’s waren het meest waarschijnlijk. De Hoge Raad kon het advies van de advocaat-generaal volgen en alle Russische bezwaren afwijzen. In dat geval was er een einde gekomen aan de zaak die in 2005 begon, toen de aandeelhouders hun eis neerlegden bij het Permanent Hof van Arbitrage in Den Haag. Een tweede optie leek eveneens reëel: een verwijzing naar het Europese Hof van Justitie in Luxemburg, met vragen over de geldigheid van het Energy Charter Treaty, het verdrag dat een hoofdrol speelt in de Yukos-zaak. In dat geval zou de zaak pas kunnen worden voortgezet na toelichting door de Europese rechters.

Het werd een derde optie. De Hoge Raad acht één van de acht bezwaren die Rusland in cassatie naar voren bracht gegrond. De Yukos-aandeelhouders zouden zich in de arbitrageprocedure schuldig hebben gemaakt aan fraude.

Rob Meijer, advocaat bij Houthoff, deed de cassatieprocedure namens de Russische Federatie. Hij bevestigt dat zijn cliënt de uitspraak als een overwinning ziet. „Dit is echt wel iets meer dan een strohalm om ons aan vast te houden.” Volgens Meijer heeft het Houthoff-team bewijzen voor fraude door de Yukos-partijen. „Ze hebben in de arbitrageprocedure een kroongetuige betaald zonder dat te melden. Ze hebben ook documenten achtergehouden uit de tijd dat ze onderdelen van Yukos in de jaren 90 op dubieuze wijze hebben verworven.”

Voor de Russische staat is het bedrog een wezenlijk punt. Tegenpartij GML, vertegenwoordigd door advocatenkantoor De Brauw, doet het af als „ongegronde beschuldigingen”. De vraag is nu hoe het gerechtshof in Amsterdam de fraudekwestie zal beoordelen.

Adder onder het gras in de uitspraak van de Hoge Raad: het ligt nu vast dat Rusland zich moet houden aan het energieverdrag

Minstens zo relevant als de overgenomen klacht, zijn de Russische klachten die door de Hoge Raad zijn afgewezen.

Daarbij gaat het om de interpretatie en geldigheid van het Energy Charter Treaty (ECT), een handelsverdrag uit de jaren 90 om energiemarkten te laten integreren. Het verdrag is bedoeld om samenwerking tussen de Europese Unie en landen in Midden- en Oost-Europa te stimuleren. Er zijn regels in vastgelegd om conflicten tussen particuliere investeerders en staten op te lossen.

Rusland heeft het verdrag wel getekend, maar nooit geratificeerd. Tot vrijdag was dat het belangrijkste Russische argument tegen de uitspraken van het Hof van Arbitrage en het Haagse gerechtshof: het ECT is bij dit conflict niet van toepassing. Jawel, zeiden de aandeelhouders, want ratificatie is geen voorwaarde. Ondertekening betekent dat een land zich verplicht tot „voorlopige toepassing” van de afspraken uit het verdrag.

Adder onder het gras

Houthoff-advocaat Meijer is „geschokt” dat de Hoge Raad de ECT-bezwaren van Rusland heeft afgewezen. „Dit gaat over een principiële uitleg van het verdrag, een verwijzing naar het Hof in Luxemburg was terecht geweest. Het gerechtshof in Amsterdam kan zich hier nu niet meer over uitspreken.”

Dat is de adder onder het gras van de uitspraak van de Hoge Raad: het ligt nu vast dat Rusland zich moet houden aan de afspraken uit het ECT. Dat verklaart de positieve toon van de aandeelhouders, en de ‘geschoktheid’ bij de advocaat van Rusland.

Juist over de interpretatie van het ECT deed het Europese Hof begin september een relevante uitspraak, in het voordeel van Rusland. In een zaak tussen Moldavië en het Oekraïnse energiebedrijf Komstroy oordeelde het Hof dat het Hof over interpretatie van het ECT gaat. De Hoge Raad zou daarom vragen moeten voorleggen aan het Hof. De Komstroy-uitspraak is hopelijk het begin van het einde van het ECT, schrijven juristen Christina Eckes en Laurens Ankersmit in een blog.

Rusland kan echter niet meer profiteren van deze juridische discussie over het ECT, in de Yukos-zaak zit Rusland er aan vast.

De Hoge Raad verwijst in enkele noten wel naar de baanbrekende Komstroy-uitspraak, maar verbindt er geen conclusies aan over het ECT. Daarmee verliest Rusland het argument waarmee het land dacht te kunnen ontsnappen aan het moeten betalen van 50 miljard dollar. De uitspraak van de Hoge Raad kan uitdraaien op een pyrrusoverwinning voor Rusland.