Nederland negeerde bij gasproject waarschuwingen over ontvoeringen en onthoofdingen in Mozambique

De Nederlandse ministeries van Financiën en van Buitenlandse Zaken hebben waarschuwingen van de Nederlandse ambassade over de veiligheidssituatie in Noord-Mozambique bewust in de wind geslagen om Nederlandse deelname aan een gasproject te kunnen laten doorgaan.

Ondanks nadrukkelijk geformuleerde zorgen van de ambassade in de Mozambikaanse hoofdstad Maputo over ontvoeringen en onthoofdingen in de provincie Cabo Delgado, waar het gas zou worden gewonnen, besloten de ministeries vorig jaar juli toch de activiteiten van het Nederlandse baggerbedrijf Van Oord in het land te verzekeren voor bijna 1 miljard euro. De gaswinning werd in april stil gelegd nadat jihadisten het gasproject aanvielen, waarbij tientallen Mozambikanen en expats om het leven kwamen.

Dit blijkt uit documenten die zijn vrijgegeven na een beroep op de Wet Openbaarheid Bestuur (WOB) door de ngo's Both Ends, Friends of the Earth Europe, Milieudefensie en SOMO.

Een maand voor Nederland instemde met de zogeheten exportkredietverzekering van Atradius, de exportkredietverzekeraar van de Nederlandse staat, waarschuwde de ambassade in Maputo voor het escalerende geweld. „De ambassade adviseert de Directie internationaal Ondernemen om bij de EKV (exportkredietverzekering) voor het LNG Project in Mozambique (…) nadrukkelijker de verslechterende veiligheidssituatie en de daarmee gepaard gaande politieke afbreukrisico’s mee te nemen in haar afweging al dan niet akkoord te gaan met het verlenen van deze EKV”, staat er te lezen. „De veiligheidssituatie verslechtert namelijk met de dag, een risico dat onderbelicht blijft in het acceptatievoorstel van ADSB (Atradius Dutch State Business, red.).”

’Veiligheidssituatie is acceptabel’

Uit de documenten blijkt ook dat de Nederlandse ambassade in Maputo betwijfelde of het Mozambikaanse leger het geweld in Noord-Mozambique wel kon indammen. Financiën liet echter weten „geen redenen” te hebben „om te twijfelen aan de capaciteit van het project en de Mozambikaanse veiligheidstroepen” om de veiligheid te waarborgen. „Wij achten het risico omtrent de veiligheidssituatie van het project acceptabel”, was de reactie.

Op 1 juli 2020 gaf het ministerie van Financiën Atradius groen licht voor de exportkredietverlening. De polis ging op 25 maart dit jaar in. Dat was een dag nadat extremisten de stad Palma hadden ingenomen, waar de compound van het Franse TotalEnergies ligt. Bij een aanval op het belangrijkste hotel in de stad waar expats van Total en andere dienstverleners verbleven, vielen zeker vijftig doden. Total zag zich hierna genoodzaakt zich terug te trekken uit het gebied en om ‘force majeure’ te verklaren: overmacht. Dat betekent dat schuldeisers niet kunnen worden uitbetaald. Ook Van Oord, waarvoor de exportkredietverzekering van Atradius was bedoeld, moest zich terugtrekken.

Helaas is met de kennis van nu duidelijk geworden dat de veiligheidssituatie zich anders heeft ontwikkeld dan destijds werd ingeschat

Woordvoerder Buitenlandse Zaken

„Helaas is met de kennis van nu duidelijk geworden dat de veiligheidssituatie zich anders heeft ontwikkeld dan destijds werd ingeschat”, reageert een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken. „Goede en onafhankelijke veiligheidsanalyses bij projecten in dergelijke complexe en risicovolle omgevingen zijn van enorm belang, maar risico’s kunnen helaas ook niet volledig uitgesloten worden.” Al is besloten door te zetten, toch zijn de waarschuwingen van de ambassade ter harte genomen, stelt Buitenlandse Zaken. „De conclusie van dit hele proces was dat de risico’s acceptabel genoeg waren om dit project in verzekering te nemen.”

Onbekend is nog hoe groot de schade is waarvoor de staat moet opdraaien als het project definitief wordt gestopt. „In het verleden zagen we dat de schade van zulke projecten wordt verhaald op het gastland, in dit geval Mozambique”, zegt Niels Hazekamp van milieurorganisatie Both Ends.

Kogelwerende vesten

Medewerkers van Atradius zelf bleken zich overigens eerder al grote zorgen te maken over de situatie ter plekke. Begin december 2018 bezochten ze het gebied, ruim een jaar nadat extremisten waren begonnen zich met aanslagen en ontvoeringen te verzetten tegen de aanwezigheid van westerse bedrijven in Cabo Delgado en tegen de structurele verwaarlozing van de provincie door de Mozambikaanse overheid. Het team van Atradius durfde destijds uit vrees voor de eigen veiligheid het gebied alleen per helikopter en voorzien van kogelwerende vesten te bezoeken, bevestigde Atradius later tegenover activisten van Both Ends.

Lees ook deze reportage van Bram Vermeulen uit Noord-Mozambique

Sinds het begin van het conflict in 2017 zijn meer dan vierduizend doden gevallen in het noorden van Mozambique en zijn 600.000 mensen voor het geweld gevlucht. De EU stuurt in december militaire steun aan Mozambique.

Uit de vrijgegeven documenten blijkt ook dat er al in een vroeg stadium twijfels waren over het project. „De krimpende wereldeconomie en de daarmee gepaard gaande olieprijzen zet druk op de haalbaarheid van de LNG-projecten. Tegelijkertijd gaan de kosten vanwege de veiligheidssituatie en de impact van klimaatverandering, omhoog”, waarschuwde de Nederlandse ambassade in Maputo. Het is nog onduidelijk of het gas in een later stadium zal worden gewonnen.