Facebook mag niet óók het metaverse domineren

Facebook krijgt een andere naam, kondigde oprichter Mark Zuckerberg afgelopen week aan. De nieuwe naam voor het bedrijf, waaronder ook WhatsApp en Instagram vallen: Meta. Dat is volgens Zuckerberg een hint naar de opvolger voor het internet dat zijn bedrijf wil bouwen: het metaverse.

Tijdens de uitgebreide presentatie bleek dat een visioen van een toekomstige nieuwe variant van het internet waar je niet alleen op kunt maar ook ín. Met een combinatie van technieken zoals virtual reality en augmented reality, die een digitale laag over de fysieke wereld kunnen leggen, moet de onlinewereld met hulp van brillen en telefoonschermen ook om gebruikers heen geprojecteerd worden. Handig voor spellen, concerten, vergaderingen, congressen en wie weet wat nog meer, volgens Zuckerberg.

De utopie van de één is de dystopie van de ander, blijkt maar weer. Gezien de timing van de aankondiging, middenin een barrage aan nieuwe schandalen rondom desinformatie en haatzaaierij, geeft de naamwijziging te denken. Is het een afleidingsmanoeuvre, of een reële toekomstvisie? In beide gevallen zouden politici en regulerende instanties rechtop in hun stoel moeten gaan zitten.

De ongekende stroom aan klokkenluiders, gelekte documenten en journalistieke onthullingen van de laatste maanden, toont aan dat het bedrijf de verantwoordelijkheid die het heeft over de integriteit van de democratie en de veiligheid van gebruikers nu al niet aan kan. Laat staan in een allesomvattend metaverse.

Begin oktober getuigde klokkenluider Frances Haugen voor het Amerikaanse Congres, en onthulde duizenden documenten waaruit – wederom – bleek dat Facebook te weinig doet tegen nepnieuws en racisme, en dat dit een bewuste strategie is. „Ik sta hier vandaag omdat ik geloof dat de producten van Facebook kinderen beschadigen, verdeeldheid zaaien en onze democratie verzwakken”, aldus de klokkenluider. Veel meer oud-topmanagers en bestuurders van het bedrijf zijn de afgelopen tijd naar buiten gekomen met dezelfde waarschuwingen.

Het verdienmodel van Facebook draait om data. Data verzamel je onder meer door de aandacht van mensen vast te houden. Aandacht houd je het effectiefst vast via agitatie – positief of negatief. Emotie blijkt effectief uit te vergroten door algoritmes. Telkens blijkt dat Facebook agitatie verkiest boven veiligheid, groei boven verantwoordelijkheid. Die strategie is extreem succesvol voor het bedrijf: het heeft bijna 3,5 miljard gebruikers wereldwijd. Ondanks alle schandalen breekt de beurskoers daarom record na record.

Zorgwekkend is dat controlemechanismes falen. Facebook is zo ingericht dat Mark Zuckerberg absolute macht heeft, tegengeluiden blijken structureel genegeerd te worden, dissidenten op een zijspoor gezet. De oprichter spiegelt zichzelf expliciet aan keizer Augustus en generaals in oorlogstijd.

Deze machine stopt niet vanzelf. Regulerende instanties zouden niet te verlegen moeten zijn over hard ingrijpen. Opsplitsen, hoe complex dat ook kan zijn, is een serieus te wegen optie – zoals ook historische monopolies werden aangepakt.

Maar de ambities van Facebook richting het metaverse moeten ook leiden tot diepere oplossingen. Deze technologieën blijken nutsvoorzieningen. Democratische landen, van Europa tot de VS, zouden daarom meer werk moeten maken van het waarborgen van publieke en democratische waarden in platforms die het metaverse zullen vormen. Als zij het niet doen, doet Zuckerberg het wel.