Wat als je grootvader schilderijen kocht van nazi-kopstuk Hermann Göring?

De Duitse grootindustrieel Bernhard Wenzel kan een mooie stap in zijn carrière maken. De leider van de Partij voor Ruimte en Vrijheid (PRV), een populistische partij die de verkiezingen lijkt te gaan winnen, heeft hem gepolst als kandidaat-Bondsdaglid en potentiële minister. Daar heeft Wenzel wel oren naar. Zijn familiebedrijf staat als een huis, hij is een paar jaar weduwnaar, en hij heeft altijd gedroomd van een politieke toppositie.

Maar dan ontvangt hij een brief van een advocate die zijn politieke overstap zou kunnen frustreren. De juriste beschuldigt zijn familiebedrijf van het verbergen van De vier elementen, een zeventiende-eeuwse serie schilderijen die tijdens de Kristallnacht is gestolen van een Joodse familie. Wenzel geeft zijn advocaat de opdracht het probleem stilletjes op te lossen.

De vier elementen is de tweede thriller van Robert Pollack, het pseudoniem van jurist Rob Polak (1960), die twee jaar geleden debuteerde met De taak, een ambitieuze, voortreffelijk geschreven thriller over twee rapporteurs van de Raad voor Europa die in Sint-Petersburg onderzoek doen naar een klokkenluidersaffaire. Polaks tweede boek is nog beter dan zijn eerste. Hij is een groot verteller die soepeltjes schakelt tussen nazi-Duitsland en het heden, en actuele thema’s als de teruggave van roofkunst en opkomend populisme op geloofwaardige wijze weet te vervlechten.

Roofkunstdiscussies

Polak heeft verstand van roofkunst. Hij maakte deel uit van de commissie-Kohnstamm, die de minister adviseerde om het Nederlandse teruggave- beleid van oorlogskunst minder formalistisch en empathischer te maken. Een advies dat de gemeente Amsterdam onlangs inspireerde om zonder onderzoek een kostbaar schilderij van Wassily Kandinsky terug te geven aan erfgenamen van de oorspronkelijke eigenaar.

In De vier elementen komen veelgebruikte argumenten uit de roofkunstdiscussies aan bod. Bernhard Wenzels grootvader kocht de schilderijen van nazi-kopstuk Hermann Göring. Wat kan hij, als kleinzoon, nog aan de geschiedenis veranderen, vraag de industrieel zich in gesprek met zijn advocaat af. ‘Wanneer komt er een eind aan dat gezoek in de duisternis?’ Later, als een krant over zijn bedrijfscollectie heeft bericht, concludeert hij dat ‘iedere schele muis’ die iets slechts over zijn familie weet wat met de nazi’s te maken heeft hem ‘van de rails kan rijden’.

Lees ook de bespreking van Pollack's eeste roman De taak:Voortreffelijke thriller van een debutant

Niet alleen door de volwassen thematiek, ook door de sterke karaktertekening onderscheidt De vier elementen zich van de meeste Nederlandse thrillers. Heinrich Wenzel, Bernhards vader, die niet mocht kiezen voor de half-Joodse vrouw van wie hij hield omdat de familieonderneming afhankelijk was van de Duitse oorlogsindustrie, is een mooi en geloofwaardig personage. Net als Reinhardt Neumann, de charismatische leider van de PRV, die als aanstaand bondskanselier krankjorume ideeën koestert verwant aan het gedachtegoed van de nationaal-socialisten.

Het moet raar lopen wil De vier elementen geen kandidaat worden voor de Gouden Strop, de jaarlijkse prijs voor de beste Nederlandse misdaadroman.