Nationale Ombudsman: ‘De overheid moet niet alles juridiseren, maar gewoon naast de burger gaan zitten en vragen wat-ie nodig heeft’

Het is natuurlijk nooit leuk om te moeten concluderen dat er niks, of in elk geval weinig, is gedaan met je adviezen. Maar Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen vindt dat het geen zin heeft om alleen maar mooie rapporten te schrijven waar de overheid vervolgens niks mee doet, en om het daar dan nooit meer over te hebben. Hij publiceerde maandag een ‘reconstructie’ van wat er de afgelopen vier jaar is gebeurd met een reeks aanbevelingen die hij in 2017 samen met Kinderombudsman Margrite Kalverboer opstelde voor het kabinet-Rutte III, dat toen nog gevormd moest worden.

Lees ook:Over de waan van de dag

Het waren wenken aan de overheid om het door de aardbevingsproblematiek geschade vertrouwen van de Groningers te herstellen. Adviezen als: luister oprecht naar de burgers en neem hun emoties serieus. Neem als overheid écht de verantwoordelijkheid om hun problemen op te lossen, maar geef burgers ook inspraak. Compenseer de schade en het versterken van huizen ruimhartig.

U sprak hier deze zomer met de Groningers over. Wat zeiden ze?

„Ik wist wel een beetje wat ik te horen zou krijgen, want ik ben de afgelopen jaren veel vaker in Groningen geweest om met de mensen te praten. Maar ik vond het toch belangrijk om na vier jaar te markeren wat er met onze aanbevelingen gedaan is. Er is niet gebeurd wat wij wilden. Een pregnant voorbeeld: mensen zijn soms drie, vier jaar met overheden in de slag en dan krijgen ze nog steeds een brief die geadresseerd is ‘aan de bewoner van dit pand’. Dan denk ik: tegen wie heb ik nou zitten aanpraten om te vertellen hoe belangrijk het is dat je als overheid weet met wie je te maken hebt?”

Zag u nergens verbeteringen?

„Jawel, de gaskraan is bijna dichtgedraaid, de NAM staat verder op afstand, sommige mensen wonen in een huis dat aardbevingsbestendig is gemaakt. Maar de bureaucratische spaghetti waarin gedupeerden verstrikt zijn geraakt is er niet minder op geworden, de schadeafhandeling gaat nog steeds traag en de versterking van huizen gebeurt te versnipperd. We zien daardoor ook weer nieuwe problemen ontstaan, de ongelijkheid tussen mensen neemt toe. Het ene huis wordt wel versterkt en het huis ernaast niet. Burgers weten niet waarom dat zo gaat en dat tast het onderlinge vertrouwen in gemeenschappen aan. Daar maak ik me ernstige zorgen over, die afbrokkelende sociale cohesie.”

Een ander probleem dat u aankaart, is het telkens veranderen van regels. Wat gaat daar mis?

„Een goed voorbeeld is de omkering van bewijslast. Duizenden mensen aan de rand van het aardbevingsgebied zouden de schade vergoed krijgen tenzij de overheid kon aantonen dat ze er geen recht op hebben. Dat is ineens omgedraaid, nu moeten die mensen wél zelf aantonen dat ze er recht op hebben. Dat is funest voor het vertrouwen.”

Er wordt weer een nieuw kabinet gevormd. Wat zijn nu uw aanbevelingen?

„Onze aanbevelingen uit 2017 om het vertrouwen te herstellen blijven gewoon staan. Wat denk ik zou helpen is als er één iemand bij de overheid komt die echte beslissingsmacht heeft. Nu zijn de ministers van Economische Zaken en Binnenlandse Zaken beiden gedeeltelijk verantwoordelijk, dat werkt niet.

„We moeten ook lessen trekken uit andere grote kwesties. Het is aan de Groningers niet uit leggen waarom de overheid in de coronacrisis mensen wél snel ondersteuning kon bieden. En uit de Toeslagenaffaire hebben we al de conclusie getrokken dat er een andere bestuurscultuur moet komen. Hoe die eruit moet zien? Heel simpel: de overheid moet niet alles juridiseren, maar gewoon naast de burger gaan zitten en vragen wat-ie nodig heeft.”