Groningen denkt groot en wil tempo maken met gasvrij maken van huizen

Groningen gaat steeds groter denken. Waar andere gemeenten plannen voor het aardgasvrij maken van wijken uitstellen of afstellen, wil de gemeente Groningen juist meer huizen van het gas af halen dan gepland, én sneller. Daarvoor kijkt ze nu ook over de landsgrenzen naar financiering.

De ambitie van Groningen is altijd duidelijk geweest: in 2035 moet de stad helemaal van het gas af én CO₂-neutraal zijn. En dat gaat op drie manieren gebeuren: woningen worden straks volledig elektrisch verwarmd, of met groen gas, of met warmte uit een warmtenet.

Dat warmtenet bestaat al. In 2018 leverde WarmteStad, het warmtebedrijf van de gemeente en het waterbedrijf Groningen, zijn eerste warmte – voornamelijk aan onderwijsgebouwen op de campus aan de rand van de stad en aan grote corporatieflats.

Het leidde tot enthousiasme bij wijkbewoners van Paddepoel, waar het warmtenet langs loopt. Maar zo makkelijk was dat niet: voor deze particuliere woningbezitters was aansluiting van elk afzonderlijk huis te duur. Daarop besloten ze een eigen net te ontwikkelen voor de 450 huizen in hun buurt. De afgelopen twee jaar volgde NRC de ontwikkelingen van het warmtenetje van Paddepoel en de groei van het grote warmtenet van WarmteStad door de Groningse wijken.

En nu gooit Groningen het allemaal over één boeg en versnelt tevens haar plannen. Voor 2030 moeten niet een paar duizend, maar 23.000 woningequivalenten – jargon voor huizen en andere gebouwen, teruggerekend naar één woning – van het gas af. Niet met verschillende warmtenetten van gemeente en particulieren, maar allemaal door aansluiting op het grote net van WarmteStad. „Als je buurt voor buurt, of wijk voor wijk van het gas af gaat, is steeds het potje geld op voordat je klaar bent”, zegt wethouder Philip Broeksma (energietransitie, GroenLinks). „Daarom pakken we het nu grootschalig aan.” Waardoor je meer buurten of wijken kunt aanpakken.

En daarvoor is geld nodig. Heel veel geld. Veel meer dan de 5 miljoen euro waarmee het Rijk de pilot in Groningen ondersteunde. Maar waar haal je dat als gemeente vandaan?

Snoeppot

Allereerst kijkt Groningen naar de grootste snoeppot voor overheden en bedrijven: het Nationaal Groeifonds. Die pot van 20 miljard euro, ook bekend als het Wopke-Wiebesfonds, moet de Nederlandse economie de komende vijf jaar een extra impuls geven. Groningen wil daar een hap van. Samen met kennisinstellingen, belangenorganisaties, ondernemingen (waaronder energiebedrijven Shell, Vattenfall en Eneco) en gemeenten (zoals Den Haag, Utrecht en de Metropoolregio Amsterdam) vraagt Groningen nu een miljard euro van het Nationaal Groeifonds. Het consortium werkt onder de naam NieuweWarmteNu!

„Al die bedrijven en gemeenten hebben plannen om warmtenetten aan te leggen”, zegt Marco Attema, projectmanager Energietransitie bij de gemeente Groningen. „We doen samen één aanvraag, maar hebben een eigen zelfstandig plan.”

De plannen van het consortium moet de aanleg van warmtenetten bespoedigen, zodat vanaf 2025 100.000 huizen per jaar van het gas af gaan. In het Klimaatakkoord is nu afgesproken dat dan jaarlijks 85.000 huizen gasloos worden, maar dat wordt bij lange na niet gehaald, zo rapporteerde onderzoeksbureau Ecorys afgelopen zomer.

Het probleem, legt Attema uit, is dat niet alle benodigde investeringen zijn terug te verdienen. Voordat je warmte kan verkopen, moet je eerst pijpleidingen aanleggen en warmtebronnen aansluiten. Wouter van Bolhuis, programmamanager Energie bij de gemeente Groningen: „Grote marktpartijen willen die investeringen niet doen vanwege te lage subsidies. Dus gaan we het als gemeente zelf doen. Maar dan moet er ook geld bij.”

Laaghangend fruit

Het consortium NieuweWarmteNU! bestaat sinds april. Een half jaar eerder verkondigde oud-minister Jeroen Dijsselbloem (PvdA) als voorzitter van de commissie die de Groeifonds-plannen beoordeelt dat uit de eerste ingediende voorstellen veel te weinig aandacht bleek voor de energietransitie en verduurzaming. Attema: „Daarom denken we dat we veel kans maken op een toewijzing, want deze plannen verenigen de groei van de economie en onze klimaatambities.”

Tot nu toe haalde Groningen zo’n 5.500 huizen van het gas af. „Maar dat was allemaal laaghangend fruit”, zegt Attema. „Voornamelijk corporatieflats met een centraal ketelhuis. Daardoor hoefde je alleen de ketel eruit te halen en het warmtenet eraan vast te koppelen.”

Nu zijn de corporatiewoningen aan de beurt die allemaal een eigen cv-ketel hebben en daarna komt de echte uitdaging: koopwoningen. Particulieren mogen namelijk zelf bepalen of en hoe ze hun huis verduurzamen.

Krijgt de gemeente Groningen het geld toegewezen uit het Groeifonds, dan kan ze starten met de 6.000 corporatiewoningen die allemaal een eigen cv-ketel hebben. „Daarvoor hebben we 37 miljoen euro nodig”, zegt Attema. „Dan beginnen we meteen in 2023 en zijn we in 2028 klaar.”

Blijven nog 12.000 woningen over die voor 2030 van het gas af moeten – en daarvoor kijkt Groningen naar Brussel. Vorig jaar werd bekend dat Noord-Nederland 438 miljoen euro krijgt uit het Europese Just Transition Fund. „Een in Nederland vrij onbekend fonds , maar in Groningen van groot belang”, zegt Attema.

Dat fonds is bedoeld voor gebieden in de Europese Unie waar mijnbouw stopt, werkgelegenheid verdwijnt en geld nodig is voor nieuwe werkgelegenheid. Precies wat Groningen te wachten staat nu de gaswinning er eindigt. Uit dit Brusselse potje kan ook geleend worden. Groningen wil dat gaan doen voor een deel van de 250 tot 300 miljoen euro die nodig is voor het warmtenet.

De ambitie van de gemeente om juist méér woningen snéller van het gas af te koppelen, verschilt enorm met de situatie elders in het land. Daar worden plannen voor warmtenetten uitgesteld of afgesteld. Zo begon Purmerend als eerste gemeente in Nederland eind 2019 met het gasvrij maken van 88 particuliere koopwoningen, maar liggen ambtenaren en wethouder nu in de clinch over de resterende 1.100 gebouwen in de wijk. Het project ligt zo goed als stil. En in Rotterdam staat het Warmtebedrijf, dat als doel had 500.000 huizen met warmte uit de haven te verwarmen, op omvallen omdat de gemeente afgelopen maand de stekker eruit trok.

Hakketakken

Waarom zouden de torenhoge ambities van Groningen wel waarheid worden? „Iedereen kijkt naar elkaar”, zegt Van Bolhuis. „Gemeenten vinden dat het Rijk meer moet doen en het Rijk vindt dat de gemeenten niet snel genoeg gaan. Wij draaien het om en zeggen dat we in 2030 niet 450, maar 23.000 woningen van het gas af willen hebben. Vanuit die ambitie gaan we niet meer hakketakken, maar aan het werk.”

Maar ook in Groningen lukt niet alles. Het idee met geothermie, het winnen van warmte uit de aarde, de hele stad te verwarmen werd vanwege het nabije aardbevingsgebied na jaren gesteggel in 2017 afgewezen door het Staatstoezicht op de Mijnen. En hakketakken is Groningers niet vreemd. „Recentelijk hebben we ons nog uitgesproken tegen de nieuwe Warmtewet”, zegt Van Bolhuis. „Mede door onze kritiek is die wetgeving ook weer vertraagd. Dat helpt allemaal niet.”

De ambitieuze plannen van Groningen leiden ertoe dat het warmtenetje van de particuliere bewoners van Paddepoel nu opgeslokt wordt door het grote net van WarmteStad. „Dat is wel een les die we hebben geleerd”, zegt Van Bolhuis. „Warmtenetten aanleggen moet grootschalig, vanwege de kosten. Bovendien moeten we dat publiek doen, omdat de markt niet gaat investeren in dure infrastructurele projecten voordat ze de klanten ervoor hebben. Daarom pakken we het in Groningen zelf op.”

Dat is niet zonder risico. Want is er de komende jaren voldoende warmte? Groningen krijgt nu restwarmte van datacenters en een zonthermiepark, goed voor 6.000 woningen. Maar dat is lang niet genoeg voor de rest van de woningen. Daarom wordt nu gekeken naar industrie in de stad én erbuiten, tot in de Eemshaven, zo’n 30 kilometer boven Groningen.

En het is ook zaak dat alle Groningers met koopwoningen zich aansluiten op het warmtenet. De rekensom is immers gebaseerd op een gemiddelde. Wethouder Broeksma: „Voor de ene woning is aansluiting op een warmtenet duurder dan voor de andere. Daarom willen we vanaf het begin één warmtetarief aanbieden, zodat het voor iedereen duidelijk is hoeveel je betaalt, niet dat het per buurt of straat verschilt.”

Broeksma hoopt daarom op steun uit Den Haag. Nieuwe wetgeving moet ertoe leiden dat particuliere huizenbezitters verplicht worden zich aan te sluiten op het warmtenet. „Anders krijgen we straks dat in één straat twee huizen wel aan het warmtenet gaan, drie buren niet en de buren verderop weer wel”, zegt Broeksma. „Dat zou heel ongunstig zijn.”

Uiteindelijk zal het ‘grote denken’ van de gemeente vast ook onverwachte tegenslagen ontmoeten, weten ze in Groningen. „Maar wat we hier doen als koploper in de energietransitie, noemen we vooruitstruikelen”, zegt Van Bolhuis. „Het mag misgaan, maar we stoppen niet.”

Lees ook:Paddepoel verwarmen wordt best lastig

Lees ook:De ‘warmtevisionairs’ uit Groningen zijn nog steeds op zoek