Luit met wolventonen

In het vliegtuig heeft ze altijd een eigen stoel. Riemen vast natuurlijk. En dan maar hopen dat het niet te koud of vochtig wordt in de flightcase. Maar een groter gevaar nog voor de luit dan klimaat, zegt Jozef van Wissem die op de vele reizen nooit van haar zijde wijkt, zijn oude-muziektraditionalisten.

Van Wissems luitspel klinkt bij computerspelletjes (The Sims) en op albums waarop hij minimalistisch componeert en leent uit het metal-idioom. Maar hij maakte ook muziek bij de onthulling van ‘De luitspeler’ (1596) van Caravaggio in de Hermitage in St. Petersburg en componeerde bij ‘The Ambassadors’ (1533) van Hans Holbein voor The National Gallery in Londen. Hij wil de luit updaten, maar niet zonder diep in de geschiedenis te duiken. „Ik vind het mooi als je niet zeker weet of het nou oud is of nieuw.”

‘Ex Mortis’ staat er op de brede hals van het zwarte instrument. Uit de dood. Het refereert volgens hem aan het tweede leven van het barokke instrument dat twee eeuwen lang verdwenen leek, maar ook aan het schilderthema vanitas, waarbij de luit vaak naast een schedel staat. „Een reminder aan de ledigheid van het bestaan.”

Samen met Jim Jarmusch, de Amerikaanse art-housefilmer met wie hij bevriend is, heeft hij de gewoonte instrumenten meisjesnamen te geven. Morty noemen ze haar. Hij liet haar drie jaar geleden nabouwen van zeventiende-eeuwse schilderijen van onder andere Johannes Vermeer en Gerard ter Borch. Het is een Nederlands model, met naast de hals nog vier paar zwevende bassnaren. In totaal heeft ze 24 snaren.

Ze dwingt zijn grote handen tot composities in d-mineur. Zo is ze nou eenmaal gestemd. Het ligt hem ook wel, dat duister. Met lang haar, zwarte lijnen rond de ogen en zwarte kleding valt Van Wissem in de smaak bij metalheads. Dat ook zijn luit zwart moest zijn, zag hij in een droom, maar zijn toenmalige luitmaker weigerde. Pas nadat een foto opdook van een oude zwarte luit, ging hij aan de slag. Hij stuit ook regelmatig op onbegrip bij oude-muziekfanatici als hij de blues-bottleneck gebruikt om te sliden over de snaren of vliegveldopnames door zijn stukken mixt.

Zijn nieuwe luitbouwer Lauri Niskanen heeft minder problemen met experimenten. Maar ook die waagt zich voorlopig niet aan Van Wissems andere wens, om de twee microfoontjes die hij nu met tape heeft vastgeplakt te integreren in de klankkast. Het is het meest kwetsbare en mysterieuze deel van het oude instrument. Daar ontstaan de zogenoemde wolf tones, typisch voor barokke instrumenten. Bij Morty zorgen ze voor een lange galm. „Ze krijgt een soort vocale kwaliteit.” Als hij in een kerk met een lange echo speelt, heeft hij maar twee repeterende akkoorden nodig om het publiek in meditatieve staat te brengen. Hij is gefascineerd door religieuze overgave, zoals in de literatuur van dertiende-eeuwse nonnen die hij bestudeerde voor zijn laatste album. Hij herkent het. Bij goede concerten treedt hij soms buiten zichzelf. Dan ziet hij zichzelf met Morty op zijn knie, en komen hun gezamenlijke noten als vanzelf.