All-inclusive van Beiroet naar Minsk: deze route nemen Syrische vluchtelingen nu naar Europa

Niets doet vermoeden dat aan de Imam Khomeini Boulevard in Zuid-Beiroet een sleutel tot Europa ligt. Maar wie het plaatselijke geldtransactiekantoor van OMT (Online Money Transfer) binnenwandelt, vindt de negentienjarige Mohammed achterin aan een tafeltje met daarop alleen een laptop. Hij helpt je graag op weg.

„Het is heel makkelijk om naar Wit-Rusland te gaan”, vertelt de tiener. „Je hebt een paspoort en drie foto’s nodig. Die sturen we op naar de Wit-Russische ambassade in Damascus. Na twintig dagen wachten is je visum klaar.” Kosten: tussen de 3.000 en 3.800 euro, afhankelijk van de prijs van de vliegtickets en het nodige smeergeld. „Maar daarvoor krijg je ook een hotel voor de eerste zeven nachten. Het is all-inclusive.”

Aan belangstelling geen gebrek. „Sinds kort gaat het echt los, alle vliegtuigen zitten vol”, zegt Mohammed. Hij beseft dat dit animo weinig te maken heeft met de bezienswaardigheden in Minsk. „De Wit-Russische ambassade weet heus wel dat deze mensen helemaal niet naar Wit-Rusland willen. Ze willen naar Europa.”

De ‘Wit-Ruslandroute’ is dé nieuwe optie voor vluchtelingen en migranten die de Europese Unie proberen te bereiken. De meesten van hen zijn Syriërs en Irakezen en proberen via Polen door te reizen naar Duitsland en andere lidstaten, waaronder Nederland. Volgens smokkelaars in Beiroet vertrokken er sinds dit voorjaar al duizenden mensen vanuit de Libanese hoofdstad en neemt de populariteit van de route razendsnel toe. Een Europese diplomaat rapporteerde dit najaar over de aankomst van 500 vluchtelingen per week via vluchten vanuit Beiroet. Daarbovenop zijn er vluchten vanuit de Syrische hoofdstad Damascus, Erbil in Irak, Istanbul in Turkije en andere steden in de regio.

Winst uit wanhoop

De autoritaire regimes in Wit-Rusland en Syrië faciliteren de migratie en verdienen er aan. Bovendien gebruikt de Wit-Russische president Loekasjenko de vluchtelingen bij een cynisch chantagespel: door hen door te laten reizen naar Polen en Litouwen probeert hij de EU onder druk te zetten om sancties tegen zijn regime in te trekken. In plaats van versoepelingen te overwegen, overlegde Brussel deze week juist over nieuwe sancties. Ondertussen worden de vluchtelingen teruggejaagd en in elkaar geslagen door de Poolse en Litouwse grenspolitie.

Maar dat houdt hen niet tegen, want in Libanon verloopt de ‘opvang in de regio’ dramatisch. Het kleine land van vijf miljoen inwoners is economisch ingestort, maar vangt anderhalf miljoen Syrische vluchtelingen op. Internationale hulp is ontoereikend en verdwijnt deels in de zakken van corrupte politici. Het gevolg is dat meer dan 90 procent van de Syrische vluchtelingen in Libanon in extreme armoede leeft (in 2019 was dat nog 55 procent).

Lees ook: Migranten ‘werden als een bal heen en weer gekaatst’

„We vragen geen luxe leven, maar een leven”, aldus een Syrische vluchteling in Beiroet die plannen maakt om naar Wit-Rusland te vertrekken en niet met zijn naam in de krant durft. Hij moet rondkomen van 85 euro per maand. „Dat is niet genoeg voor de huur, stroom, je telefoonrekening, niets. Daarom ben ik van plan om al mijn bezittingen te verkopen en naar Europa te gaan. Het is mijn enige kans op een toekomst.”

Veel partijen slaan winst uit die wanhoop. Bemiddelaars en reisbureaus in Beiroet helpen de tocht naar Wit-Rusland tegen betaling te organiseren. De Syrische ambassade in Beiroet verdient aan de toenemende verkoop van paspoorten, de Wit-Russische ambassade in Damascus aan de toeristenvisa. En iedere tussenpersoon pikt een graantje mee.

Volle hotels in Minsk

Voor de deur van het geldtransactiekantoor van OMT willen twee Syrische jongemannen best een boekje over de industrie opendoen. De een, die volledig anoniem wil blijven, werkt voor een hongerloon als barman maar adviseert sinds kort vrienden en familie over de nieuwe vluchtroute. De ander, Mohammed genaamd, zat al in de toerismesector en pakt het professioneler aan. „Ik heb al drie vliegtuigen uit Beiroet en vier uit Damascus helpen vol te krijgen”, vertelt hij trots. „En over twee weken vertrekken weer twaalf van mijn mensen. Dat levert in totaal 2.400 dollar (2.060 euro) op, want we rekenen 200 dollar per persoon.”

De voorbereidingen beginnen met het bemachtigen van een paspoort. Syrische vluchtelingen in Libanon die geen of een verlopen paspoort hebben, doen een aanvraag bij de Syrische ambassade in Beiroet. Een normale aanvraag kost rond de 250 euro, een versnelde 685 euro, exclusief extra smeergeld dat vaak betaald wordt. Hiermee behoren Syrische paspoorten tot de duurste ter wereld.

Voor het Assad-regime is de verkoop van paspoorten een belangrijke inkomstenbron in tijden van sancties. Volgens de smokkelaars werkt het regime daarom graag mee aan het vertrek van Syriërs naar Wit-Rusland, terwijl Assad tegenover de buitenwereld juist volhoudt dat hij wil dat vluchtelingen naar Syrië terugkeren. „Vanuit Damascus vertrekken er nog meer Syriërs naar Minsk dan vanuit Beiroet”, zegt Mohammed. Zijn vriend knikt. „Alles draait om geld”, voegt hij toe. „Ze geven zelfs paspoorten aan mensen die bij het Vrije Syrische Leger zaten of hun militaire dienst ontduiken.”

Wie eenmaal een paspoort heeft, stuurt het via een reisbureau naar de Wit-Russische ambassade in Damascus om er een toeristenvisum in te laten zetten. De criteria daarvoor zijn vorige maand nog versoepeld, aldus Mohammed, maar de prijzen blijven stijgen en liggen nu vaak rond de 1.800 euro per aanvraag. En dat is niet de enige manier waarop de vluchtelingen worden leeggetrokken. Omdat het om een tijdelijk toeristenvisum gaat, moet de aanvrager hotelovernachtingen en een terugvlucht boeken – ook als deze niet worden gebruikt. „Nu de hotels in Minsk vol zitten, stijgen de prijzen van 50 naar 100 dollar per nacht. Het is big business.”

De twee Syriërs lijken zich nauwelijks bewust van het spel dat Loekasjenko met de vluchtelingen speelt. „Loekowie?”, reageert de eerste. „Ah ja, de president toch?”, valt Mohammed bij. „Ja, natuurlijk gebruikt die Syriërs, maar wat kan dat de mensen schelen? Als je naar Europa kan, dan ga je.”

Alpenlandschappen

Die mentaliteit overheerst ook op sociale media. Op Facebookpagina’s als ‘Wit-Rusland Online’ (17.000 leden), ‘Wit-Rusland in het Arabisch’ (23.500 leden) en ‘Migrantennieuws uit Wit-Rusland’ (10.000 leden) moedigen Syriërs, Irakezen, Jemenieten en andere vluchtelingen en migranten elkaar aan om de reis te maken en delen ze tips om hun doel te bereiken.

Maar de pagina’s worden ook gebruikt om mensen te ver- en misleiden. Zo verschijnen er filmpjes van alpenlandschappen met Arabische liefdesliedjes eronder, of aanbiedingen van reisbureaus zoals ‘Damas Travil’, dat beweert de hele tocht te kunnen verzorgen voor ‘slechts’ 1.700 euro voor Syriërs en 1.020 euro voor Irakezen – inclusief gezondheidsverzekering, viersterrenhotel en een ‘VIP-transfer’ van het vliegveld. „Pak de kans nu!”, staat onder de post.

Ook bevatten de Facebookpagina’s nummers van smokkelaars, die onder andere transport aanbieden tussen Wit-Rusland en Polen of Duitsland. NRC belde één van die nummers met behulp van een vertaler. „Het is heel makkelijk”, zegt de stem aan de andere kant van de lijn. „Een auto neemt je van de Poolse grens mee naar de andere kant (Duitsland). Dat kost je 3.500 dollar per persoon. Je moet wel twaalf kilometer lopen, of rennen als je gezond bent.” Of het gevaarlijk is? „Nee, nee! Maak je geen zorgen. We doen dit de hele tijd. Vandaag hebben we weer vijf mensen in Duitsland afgeleverd. Succes is 100 procent gegarandeerd.”

De Wit-Russische ambassade weet heus wel dat deze mensen helemaal niet naar Wit-Rusland willen

Mohammed medewerker reisbureau

Het zijn verkooppraatjes. In werkelijkheid worden veel vluchtelingen teruggejaagd door de Poolse en Litouwse grenspolitie en komen ze vast te zitten in Wit-Rusland. Eén van hen, een 25-jarige man uit de Iraaks-Koerdische stad Duhok, deelt zijn ervaringen via spraakberichten.

De man reisde naar eigen zeggen via Istanbul naar Minsk. Van daar nam hij een auto met een smokkelaar en liep een laatste stuk ’s nachts door het bos naar de Poolse grens. Daar werd hij gearresteerd en teruggestuurd naar Wit-Rusland, maar omdat zijn visum toen al verlopen was, kon hij het land niet meer in. „Onze telefoons waren leeg en we bleven twee nachten aan de grens”, vertelt de man. „Uiteindelijk betaalden we iemand 1.000 dollar om weer naar binnen te komen. Daarna hebben we het drie keer opnieuw geprobeerd. We willen naar Nederland, maar het is ijskoud en we hebben geen eten meer.”

Niets te verliezen

Dat schrikbeeld maakt weinig indruk op de Syrische vluchteling in Libanon, die vastbesloten is het erop te wagen. „Na tien jaar oorlog zijn wij wel wat gewend. Als je bombardementen hebt overleefd, zie je dit soort zaken niet meer als een gevaar”, zegt hij. „En als het niet in één keer lukt, blijf ik het gewoon proberen. Ik heb niets te verliezen.”

Ook Mohammed, de smokkelaar voor het geldtransactiekantoor, wuift de risico’s liever weg, maar heeft daar zo zijn eigen redenen voor. Sommige klanten bellen hem boos op uit Wit-Rusland, vertelt hij, maar daar voelt hij zich niet verantwoordelijk voor. „Ze klagen dat ze een all-inclusive reis verwacht hadden. Dan zeg ik: nee, ik regel je reis tot aan Wit-Rusland, daarna moet je het zelf uitzoeken.”

Gevraagd of hij zelf op een vliegtuig naar Minsk zou stappen, trekt de smokkelaar een brede grijns. „Ik dacht het niet”, lacht hij. „Dat is veel te gevaarlijk.”