Waar komt het opgelaaide voetbalvandalisme vandaan? De KNVB weet het niet

Bosgevechten en matpartijen op afspraak. Klaas-Jan ter Veen, supporter van FC Groningen en lid van de commissie wedstrijdzaken van de supportersvereniging, wist dat het fenomeen bestond. Toch kreeg hij zelden zo’n concreet beeld bij dit type voetbalgeweld als na de uitwedstrijd bij PEC Zwolle, begin vorig jaar. „Tijdens de treinrit naar huis zat er een jochie van PEC naast ons. Die vertelde doodleuk dat hij naar Groningen ging om daar twaalf tegen twaalf te vechten, terwijl de wedstrijd in Zwolle was.” Als je hem dus vraagt of verbieden van uitsupporters excessen voorkomt, zegt hij: nee. „Die NEC-supporter die zaterdag met een bijl is bewerkt door Vitesse-hooligans. Denk je dat je dat met strengere vervoersregelingen kunt voorkomen? Ik zie het omgekeerde: hoe strenger en slechter je supporters behandelt, hoe grimmiger het kan worden. Behandel mensen als criminelen en ze gaan zich ernaar gedragen.”

Na een reeks gewelddadigheden kwamen voetbalsupporters deze week in een kwaad daglicht te staan. Het dieptepunt was de wedstrijd NEC - Vitesse van zondag: ’s nachts raakte een NEC-fan zwaargewond na een gevecht met Arnhemse hooligan, na de wedstrijd vielen thuissupporters de politie aan. „We hadden te maken met een groep die echt uit was op geweld”, zei teamchef Lonneke Hordijk van de Nijmeegse politie in De Gelderlander.

Dezelfde dag braken Willem II-aanhangers door het uitvak bij FC Twente, terwijl die van FC Utrecht de confrontatie zochten bij AZ. Woensdag volgden Rotterdamse hooligans, die een restaurant aanvielen waar het bestuur van tegenstander Union Berlin dineerde: één persoon moest met verwondingen naar het ziekenhuis. „Een totaal verwerpelijke gebeurtenis die niemand ten deel zou moeten vallen die te gast is in de stad voor wat een mooie Europese voetbalavond zou moeten worden”, reageerde Feyenoord.

Forse toename

Loopt het uit de hand? Uit cijfers blijkt van wel. De KNVB meldde deze week een forse toename van supportersgeweld in en rond de voetbalstadions. In het eerste kwart van het seizoen werden in de Eredivisie en Eerste Divisie 45 onderzoeken naar wangedrag gestart, wat er doorgaans 70 tot 90 over een heel seizoen zijn. Spelers werden racistisch bejegend of bekogeld met plastic bierglazen en buiten stadions vonden rellen plaats. Bovendien deelde de voetbalbond in dit kwart meer driehonderd stadionverboden uit – meer dan de helft dan normaal.

„Soms al dagen van tevoren wordt een vijandige sfeer gecreëerd waarin sommigen zichzelf lijken te verliezen. Het begint vaak met ludieke acties, maar die slaan vervolgens door in zaken waar geen weldenkend mens iets mee te maken wil hebben”, schreven de bond en de clubs in een gezamenlijke reactie. Waar het precies vandaan komt, weet de KNVB niet. „Maar we zien het ook buiten het voetbal terug. Sinds de coronabeperkingen min of meer zijn opgeheven, zien we dat mensen een uitlaatklep nodig hebben, op verschillende manieren”, zei een bondswoordvoerder.

Heel streng straffen schrikt zelden af

Hans van de Sande massapsycholoog

„Het is meer, dat staat gewoon zwart op wit”, erkent ook voorzitter Matthijs Keuning van Supporterscollectief Nederland. Toch was hij huiverig voor de reacties richting supporters. Vaak wordt er geroepen dat straffen omhoog moeten. Dat misdragende fans zouden denken dat ze ermee wegkwamen. Of dat het beter is om wedstrijden zonder uitpubliek te spelen, zoals de directeur van NEC opperde met oog op de volgende wedstrijd tegen Vitesse.

Keuning snapt de reflex, maar dit alles staat haaks op het beleid dat clubs, de politie en lokale overheden hebben ingezet. Keuning: „Wij hebben deze week met de clubs gesproken en benadrukt dat ze geen grote paniekmaatregelen moeten nemen. Hou het bij de huidige aanpak: gericht op de dader, niet op de groep. De pakkans is juist groot in het voetbal. Groter dan wanneer iemand zich misdraagt in een café. Die gasten die de politie hebben bekogeld, zullen zondag echt niet lekker hebben geslapen.”

Experts denken dat er sprake is van een tijdelijke terugval

Experts denken dat er sprake is van een tijdelijke terugval. De voorbije jaren nam het aantal incidenten in en rond stadions juist af. Tussen 2009 en 2019 daalde de politie-inzet bij voetbalwedstrijden met 20 procent, blijkt uit het meest recente jaarverslag van het Centraal Informatiepunt Voetbalvandalisme (CIV) van de politie. Er waren minder vervoersrestricties als verplichte buscombi’s nodig. Veel clubs schonken weer alcohol in het uitvak.

Gevraagd om een reactie, stelt het CIV: „Wij pleiten al jaren voor veilig, toegankelijk en gastvrij voetbal. Dat betekent dat we zo min mogelijk collectief straffen en de individuen pakken. Het zou zonde zijn als voetbal zonder uitfans wordt gespeeld.” Want, zeggen ze ook bij het CIV: „Dat maakt voetbal minder leuk.”

Aan dat idee valt niet te tornen. Dat merkte massapsycholoog Hans van de Sande in de jaren tachtig al, toen het geweld in Nederland de kop opstak en hij in opdracht van de politie drie jaar met supporters mee reisde. Wat hij toen zag, ziet hij nog: „Dat voetbal een plek was waar mensen zich niet storen aan God en gebod. Waar ze hele heftige emoties krijgen van een soort die in onze buitengewoon vreedzame maatschappij is uitgebannen. Dat willen mensen, het zit in het beestje. Grootschalig geweld vindt men superinteressant. Als er oorlog is, gaat iedereen naar de tv kijken.”

Lees ook: De RJK: een ongrijpbare groep jonge Feyenoord-hooligans

Levenslang stadionverbod

Als lid van de veiligheidscommissie van de KNVB werd Van de Sande regelmatig gevraagd of hij een oplossing voor de problemen had. Ja, zei hij dan. De dialogen die volgden, kan hij zich nog goed herinneren. „Ik vroeg: willen jullie het écht oplossen? ‘Ja’ zeiden ze dan. Vervolgens vertelde hij over de Engelse club Luton Town die na hevige rellen vier jaar alleen thuisfans toeliet. „Als ik zei dat ze dat hier ook konden doen, schudden ze hard hun hoofd. Nee, nee, dat kon allemaal niet. Het gegil en ge-rel was een wezenlijk onderdeel van de sport. Net als fakkels en vuurwerk erbij kunnen horen.”

Niet repressie werd het streven, maar normalisatie. De goedwillende supporter moest normaal de thuis- en uitduels van zijn club kunnen bezoeken, zonder onder de kwaadwillende te lijden. De kwaadwillende supporter zou op zijn beurt keihard worden aangepakt. Nu de politie en clubs over veel camera’s beschikken, lukt dat laatste ook steeds beter.

„We hebben veel beelden van zondag”, bevestigt woordvoerder Simen Klok van de politie Oost-Nederland, waar Nijmegen onder valt. „Daar kijken onze rechercheurs nu naar. Als we over beelden beschikken waarop iemand strafbare feiten pleegt, pakken we de beelden van een kwartier later. Best kans dat de persoon in kwestie dan geen capuchon draagt.” Burgemeester Hubert Bruls van Nijmegen pleitte voor een levenslang stadionverbod voor de relschoppers bij NEC.

Morele vakantie

Toch schrikken straffen zelden af. „Er zijn weinig voorbeelden van dat heel streng straffen andere supporters van wangedrag weerhoudt”, zegt massapsycholoog Van de Sande. „Vaak zijn ze onder invloed. Van coke, van drank. Noem het een morele vakantie.”

Het zou bovendien gaan om jongere aanwas op de tribunes. Dat zijn althans de signalen die het CIV opvangt vanuit clubs. Jongens die zich willen bewijzen tegenover de anderen, en lak hebben aan de bestaande hiërarchie. Soms worden ze ook voor het karretje gespannen door geharde supporters, die hen via sociale druk verleiden om vuurwerk af te steken. Dan horen ze erbij.

Er zijn ook veiligheidscoördinatoren in de Eredivisie die denken dat corona ervoor heeft gezorgd dat clubs hun harde kern minder in beeld hebben. Bijna anderhalf jaar is er zonder publiek gevoetbald. Regelmatig met potentiële onruststokers praten, ze wijzen op de pakkans en gevaren van een strafblad, heeft in die tijd niet plaats kunnen vinden. De meeste clubs doen dat normaal wel.

Lees ook dit artikel: De hooligans van de M-side van FC Den Bosch bepaalden zelf de regels na de avondklokrellen

Meer incidenten of niet, Groningen-supporter Klaas-Jan ter Veen verlangt juist naar meer vrijheden. Wie als fan van goede wil is, zegt hij, zou ook zo behandeld moeten worden. Hij vertelt over de derby bij sc Heerenveen. Hoe de thuisclub slechts twee tourniquets had geopend, waardoor er zo’n grote opstopping ontstond dat sommige Groningers pas tien minuten voor rust op hun plek stonden. „Vrouwen hebben buiten op de grond geplast omdat ze het niet meer konden ophouden. Daarvan hoop ik dat ik niet de enige ben die dat niet normaal vindt.”

Hij hoopt dat Nederland zich spiegelt aan Duitsland. Daar, zegt hij, reizen uitsupporters over het algemeen zonder beperkingen naar de tegenstander. „Daar vindt iedereen het belangrijk dat die tweeduizend fans op eigen wijze naar de wedstrijd kunnen komen. Gaat het weleens mis? Zeker. Maar dat nemen ze op de koop toe, omdat ze het belangrijker vinden om de goedwillenden humaan te behandelen.”