Uitzetting Syrisch gezin ‘uniek bewijs’ dat Frontex medeplichtig is aan pushbacks

Het is 9 oktober 2016 als een Syrisch gezin aankomt op het Griekse eiland Milos. De gezinsleden hebben een lange, gevaarlijke reis achter de rug, de rubberboot waarmee ze vertrokken uit de Turkse badplaats Izmir was overbezet en de motoren gingen onderweg kapot. Het gezin, met vier kinderen tussen de een en zeven jaar, wordt vanwege een gebrek aan voorzieningen overgeplaatst naar een ander eiland, Leros. Daar registreert de familie zich. Op een formulier geeft ze aan dat ze in aanmerking wil komen voor asiel.

Een paar dagen later geven de autoriteiten te kennen dat het gezin wordt overgebracht naar Athene. Via een tussenstop op het eiland Kos stappen de gezinsleden in een vrijwel leeg vliegtuig met daarin in totaal achttien Syriërs. Verder aan boord: twee Griekse ambtenaren en 42 medewerkers van Frontex, het grensagentschap van de Europese Unie. Maar in Athene komen ze nooit aan. De vlucht brengt het gezin terug naar Turkije.

Het is 2016, kort na de inwerkingtreding van de Turkije-deal. Daarin is afgesproken dat vluchtelingen die via Griekenland proberen Europa te bereiken, mogen worden teruggestuurd naar Turkije. Maar wel ná een procedure. Die kreeg dit gezin niet.

Hard bewijs

Advocaten zien het voorval als een illegale pushback: het terugdringen van mensen die bescherming zoeken in Europa voordat zij de kans krijgen asiel aan te vragen. De advocaten schatten in dat, gezien de situatie in Syrië in 2016, de familie recht had op een asielstatus, áls hun aanvraag in behandeling was genomen. Maar daar kregen zij de kans niet toe en daarvoor is hard bewijs.

Dat bewijs zullen Lisa-Marie Komp, Marieke van Eik en Flip Schüller, advocaten bij het kantoor Prakken d’Oliveira, namens het gezin inbrengen bij het Gerecht van eerste aanleg van het Europees Hof van Justitie in Luxemburg, het hoogste rechterlijke orgaan van de Europese Unie. Het bestaat uit documenten, ingezien door deze krant, die aantonen dat de familie asiel wilde aanvragen, dat de vlucht werd uitgevoerd door Frontex en Griekenland en dat personeel van Frontex aan boord was.

Frontex heeft nooit serieus naar zijn eigen rol gekeken

Lisa-Marie Komp advocaat

Die uitgebreide documentatie maakt deze zaak uniek. Veel pushbacks vinden plaats op zee, nog voordat mensen een voet aan land hebben kunnen zetten en ergens zijn geregistreerd. Komp denkt dat dit voor het eerst is dat een „slachtoffer van het handelen van Frontex” erin slaagt het agentschap voor de rechter te dagen.

En dat terwijl het illegaal terugduwen van vluchtelingen veelvuldig voorkomt aan de randen van Europa. Hulpverleners, journalisten en onderzoekers wijzen al jaren op de misstanden, maar hard bewijs ontbreekt vaak.

Vorig jaar raakte Frontex in opspraak, omdat het agentschap zou wegkijken bij mensenrechtenschendingen begaan door lidstaten – en er zelf ook aan mee zou werken. In een rapport dat deze zomer verscheen, concluderen Europarlementariërs dat Frontex te weinig deed om de schendingen tegen te gaan en waarschuwingen over de illegale praktijken in de wind sloeg.

Het Syrische gezin in deze zaak werd ook ruw behandeld. De zes gezinsleden werden los van elkaar geëscorteerd door twee medewerkers van Frontex – ook de eenjarige werd aanvankelijk gescheiden van zijn ouders en mocht pas terug nadat hij was gaan huilen. De familie mocht niet spreken onderweg. Het duurde tot de aankomst dat ze doorhadden dat ze in Turkije waren en niet in Athene.

Interne procedure

Dat de advocaten pas nu, vijf jaar later, aankloppen bij het Hof van Justitie, komt doordat ze eerst de interne klachtenprocedure bij Frontex hebben doorlopen. Volgens de regels van de EU is Frontex verplicht om voorafgaand aan het deporteren van mensen te controleren of daarvoor een rechterlijk besluit ligt. Ook moet Frontex inschatten of het bij deportatie het risico loopt fundamentele rechten te schenden. Verder moet Frontex achteraf een rapport opstellen waarin het handelen van de eigen organisatie wordt geëvalueerd.

Die documenten kon Frontex niet overhandigen in de ruim drieënhalf jaar dat de klachtenprocedure duurde. „De manier waarop Frontex deze klacht heeft afgehandeld, laat zien dat Frontex zijn verplichtingen die mensenrechten moeten waarborgen niet nakomt”, zegt Komp. „Frontex heeft nooit serieus naar zijn eigen rol gekeken, maar zich beperkt tot het doorsturen van de klacht naar de Griekse autoriteiten.” Frontex laat in een reactie weten de uitgebreide documentatie te bestuderen.

Wat de uitkomst ook zal zijn, Komp en Schüller denken dat de rechtsgang zelf al de druk op de EU verhoogt om te controleren dat Frontex mensenrechten respecteert en zijn verplichtingen nakomt. Dat zou al winst zijn, zeggen zij. „Frontex is op grote schaal betrokken bij operaties waarbij een groot risico op mensenrechtenschendingen bestaat”, zegt Komp. „Er zijn veel berichten dat Frontex mensenrechten schendt. Tijd dat ze verantwoordelijk worden gehouden.”

De familie verblijft nu in Noord-Irak en maakt het naar omstandigheden goed. „Maar ze zijn rechteloos”, zegt advocaat Schüller. „Niemand kan ze garanderen dat ze niet alsnog naar Syrië worden uitgezet.”