Dode vrouw krijgt kortwerkende varkensnier getransplanteerd

Amerikaanse chirurgen hebben vorige maand een genetisch aangepaste varkensnier getransplanteerd naar een menselijke patiënt. Dat was een 66 jaar oude vrouw die hersendood was. De nier werd 54 uur aan haar lichaam verbonden. Het is voor het eerst dat een mens een genetisch gemanipuleerd orgaan van een varken kreeg.

De operatie vond plaats in het NYU Langone Health ziekenhuis in New York, meldt USA Today, dat het nieuws dinsdag naar buiten bracht. Het onderzoek is nog niet in een wetenschappelijk tijdschrift gepubliceerd en nog niet door collega-onderzoekers beoordeeld.

Het is al jaren mogelijk om hartkleppen van varkens naar mensen te transplanteren, maar een werkend orgaan is nog niet mogelijk, onder meer vanwege de grote kans op afstoting.

Het is een langgekoesterde droom van onderzoekers om organen uit dieren geschikt te maken en gebruiken om tekorten aan donororganen op te lossen. In Nederland wachtten op 31 december vorig jaar 1.280 patiënten op een orgaan, 828 van hen hebben een nieuwe nier nodig. Er werden vorig jaar 817 nieren getransplanteerd. Voor andere organen is dat verschil groter. Zo stonden er 133 mensen op de wachtlijst voor een hart en werden er 41 getransplanteerd.

Verkeerde suikers

Normaliter zou een getransplanteerd varkensorgaan onmiddellijk worden afgestoten door het menselijk lichaam. Antistoffen van de patiënt kleven aan suikermoleculen die op het oppervlak van alle varkenscellen zitten (galactose-alfa-1,3-galactose-suikers, ook wel alfa-Gal-suikers). Het immuunsysteem valt de cellen vervolgens aan.

De Amerikaanse hersendode vrouw kreeg daarom een nier van een genetisch gemodificeerd varken waarbij het gen voor een enzym (alfa-1,3-galactosyltransferase) was uitgeschakeld. Varkens met die genetische aanpassing hebben daardoor geen alfa-Gal-suikers.

Een hersendode patiënt heeft geen hersenactiviteit meer, de borstkas gaat op en neer doordat een beademingsapparaat lucht in de longen blaast. De Amerikaanse chirurgen maakten de varkensnier eerst vast aan de thymus van het dier, een orgaan dat een belangrijke rol speelt bij de afweer. Door dit orgaan mee te transplanteren, wilden ze het risico op afstoting verkleinen. Daarna maakten ze de nier vast aan bloedvaten in het bovenbeen van de vrouw. Ze plaatsten de nier niet in het lichaam. In het nieuwsbericht van USA Today is te lezen dat de nier urine en de afvalstof creatinine produceerde, een teken dat het orgaan functioneerde.

Vaak afstoting op lange termijn

„Het is heel moedig dat ze dit gedaan hebben, maar het is geen doorbraak”, zegt transplantatiechirurg Cyril Moers van het UMC Groningen. „In feite wordt dit al jaren gedaan, alleen dan niet met dode mensen maar met pompen. Wij hebben met een Duitse onderzoeksgroep weleens genetisch aangepaste nieren aan een perfusiemachine gehangen die mensenbloed erdoorheen pompte. De aangepaste nieren bleven keurig functioneren, de gewone varkensnieren kleurden onmiddellijk zwart.”

„Het klinkt misschien een beetje cynisch, maar 54 uur is natuurlijk niks”, zegt Moers. Het is volgens hem mooi dat er geen hyperacute afstoting optrad, maar hij wijst erop dat het nog veel moeilijker is om afstoting op langere termijn te voorkomen. „Als zo’n nier een jaar zou meegaan, zou ik het nét een succes noemen. De gemiddelde menselijke donornier gaat vijftien tot twintig jaar mee.”

Correctie 15:00: in een eerdere versie van dit artikel stond dat het hier gaat om het eerste dierlijke orgaan dat naar een mens is getransplanteerd. Dat klopt niet. Al in de jaren zestig vonder er experimenten plaats met transplantaties van chimpansee-nieren.