Overname Newcastle United is ‘peanuts in het grotere spel dat Saoedi-Arabië speelt’

Prinses Reema Bandar Al-Saoed rouwde om de Amerikaanse basketballegende Kobe Bryant, vlak na zijn overlijden begin vorig jaar. Bryant zal „een eeuwig symbool zijn van vriendelijkheid en de positieve kracht van sport”, schreef de prinses, lid van het koningshuis van Saoedi-Arabië, die dag op Twitter. Bryant kwam om bij een helikopterongeluk, samen met zijn dertienjarige dochtertje en zeven andere inzittenden.

Prinses Reema kende Kobe Bryant persoonlijk. Ze ontmoetten elkaar op 2 december 2018 en spraken over „de ontwikkeling van basketbal in Saoedi-Arabië”. De ontmoeting was geregeld door Anna Lewis, de baas van de Churchill Ripley Group – een bekend lobbykantoor uit Los Angeles. Zij was in die periode druk voor het Saoedische koningshuis.

Volgens een contract, dat in 2019 openbaar werd gemaakt door het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, kreeg Anna Lewis 22.000 dollar per maand (circa 19.000 euro) om voor het koningshuis contacten te leggen met bijna alle belangrijke sportbestuurders in de Verenigde Staten en gesprekken met hen voor te bereiden. Dat deed ze: de prinses had ontmoetingen met bestuursleden van de National Basketball League (NBA), de National Hockey League (NHL), de Major League Soccer (MLS) en worstelbond World Wrestling Entertainment (WWE).

„Anna zal elk kwartaal naar Saoedi-Arabië reizen om de Koninklijke Hoogheid en haar team te ontmoeten. Ze zal deelnemen aan telefoongesprekken en naar het koninkrijk komen als de Koninklijke Hoogheid dat gebiedt”, staat in het contract. Ze moest ook interviews regelen met belangrijke media – ook dat lukte, met onder meer televisiezenders CNN, ESPN en dagblad The Washington Post. Alles moest „zeer discreet” worden gepland en voorbereid.

Het doel: de „positie van het koninkrijk versterken” – helpen bij de geboorte van Saoedi-Arabië als internationaal erkend sportland.

Lees ook: De fans van Newcaste United dromen over een nieuw begin

Met de overname van voetbalclub Newcastle United door het Saoedische staatsinvesteringsfonds (Public Investment Fund, PIF), vorige week, is duidelijk geworden dat de invloed van Saoedi-Arabië in de internationale sportwereld inmiddels serieuze vormen heeft aangenomen. Ook al stelt de deal financieel weinig voor. Het bedrag dat de Saoedi’s betaalden voor de club, zo’n 350 miljoen euro, staat voor ongeveer 0,1 procent van het totale vermogen in het fonds. Cyril Widdershoven, een Nederlandse consultant die onder meer heeft gewerkt voor het investeringsfonds dat Newcastle United koopt, noemt de overname „peanuts in het grotere spel dat Saoedi-Arabië speelt”.

Maar het Saoedische eigenaarschap van Newcastle United heeft een grote symbolische waarde. De club is een Brits voetbalinstituut met een historie van meer dan 130 jaar, diep verbonden met de voormalige mijnbouwregio in het noordoosten van Engeland. Bovendien krijgt het staatsinvesteringsfonds, en zijn voorzitter kroonprins Mohammed bin Salman, nu een plek aan de tafels waar de toekomst van het Europese voetbal wordt vormgegeven. Daaraan zitten ook al sjeik Mansour bin Zayed Al Nahyan uit Abu Dhabi, sinds 2008 eigenaar van Manchester City, en vertegenwoordigers uit Qatar, dat sinds 2011 de aandelen bezit van Paris Saint-Germain. De Qatarese PSG-president Nasser Al-Khelaifi is inmiddels voorzitter van de ECA, een belangenvereniging van Europese clubs.

De overname van Newcastle United is een volgende stap in een Saoedische strategie die vooralsnog vooral bestond uit het binnenhalen van populaire sportevenementen. Op 12 januari 2020 speelde Atlético Madrid de finale van een minitoernooi om de Spaanse Supercup in het King Abdullah Sports City-stadion in Jeddah, Saoedi-Arabië. Veertig miljoen euro kreeg de Spaanse bond van de Saoedische autoriteiten om de duels in het koninkrijk te organiseren. Real Madrid won na penalty’s.

Ook de Italiaanse voetbalbond was bereid bekerwedstrijden naar Saoedi-Arabië te verplaatsen in ruil voor oliedollars. Daarnaast betaalden de Saoediërs ruim honderd miljoen euro voor een titelgevecht in het zwaargewicht boksen – de ‘Clash On The Dunes’ die in 2019 werd gehouden tussen Andy Ruiz Jr. en Anthony Joshua II in Diriyah – en maakte het land miljoenen vrij om snooker-, golf- en worstelwedstrijden te mogen organiseren. De grootste deal tot nog toe: 560 miljoen dollar voor het gastheerschap van de Formule 1 – in december wordt de eerste Grand Prix verreden in Saoedi-Arabië.

Olieprijs

De Saoedische interesse in sport is een relatief recent fenomeen en deels een reactie op de sportieve status die de veel kleinere buurlanden Qatar en Abu Dhabi hebben verworven. Er zit ook commerciële logica achter. In 2016, toen de olieprijs een dieptepunt bereikte, besloot het regime dat het tijd werd het imago en verdienmodel van het land structureel te veranderen. In de ‘visie 2030’ maakte het Saoedische koningshuis het streven bekend om minder afhankelijk te worden van olie. Saoedi-Arabië wilde zich op cultureel en financieel gebied ontwikkelen tot „een voorbeeld voor de wereld”. Topsport, met toegang tot miljarden kijkers wereldwijd, was een belangrijk onderdeel van die campagne.

Veel critici, zoals Amnesty International, zien in de Saoedische sportinvesteringen poging om de aandacht af te leiden van mensenrechtenschendingen en onderdrukking in het land. Maar als ‘sportswashing’, zoals dat wordt genoemd, het voornaamste doel is, dan werkt de strategie maar matig, zegt de Britse sporteconoom Simon Chadwick (Emlyon Business School). Juist door een prominente rol op te eisen als gastheer van veel bekeken sportevenementen en eigenaar van een Premier League-club, lokt Saoedi-Arabië immers discussies uit over misstanden in het land, stelt hij. Volgens Chadwick geven de Saoedische sportambities eerder blijk van een hunkering naar status en legitimiteit bij het regime. Serieus genomen worden, daar gaat het om.

Bij de overname van Newcastle United spelen bovendien nog andere, grotere belangen. zowel voor de Britse regering als voor Saoedi-Arabië. De deal zal de opmaat vormen voor aanzienlijke Saoedische investeringen in de verarmde regio, verwacht Chadwick. In vastgoed, maar ook in de ambitie van de havenstad om een centrum voor de productie en ontwikkeling van windmolentechnologie te worden. Daarnaast heeft Saoedi-Arabië aangekondigd binnenkort te beginnen met een nationale luchtvaartmaatschappij die moet gaan concurreren met Emirates en Qatar Airways. De nieuwe eigenaren kunnen Newcastle United gebruiken voor de promotie. Chadwicks conclusie: „Met voetbal heeft deze deal feitelijk niet zo veel te maken.”

Megajacht

Politieke en commerciële belangen kunnen verklaren waarom de Saoedische overname van Newcastle United ondanks eerdere blokkades uiteindelijk tóch doorging. Financial Times schreef dat investeerder Amanda Staveley de Saoedische kroonprins Bin Salman al in oktober 2019 warm maakte voor de deal toen ze te gast was op zijn megajacht Serene. Hij was enthousiast, maar verstoorde politieke verhoudingen in het Midden-Oosten en bezwaren van de Premier League stonden het plan lange tijd in de weg.

Die eerste kwamen tot uiting in een ruzie over uitzendrechten van de Premier League. Competities snijden hun uitzendrechten in brokken en verkopen die mondiaal aan de hoogste bieders. In het Midden-Oosten is dat BeIN Sports, eigendom van het regime in Qatar. Dat betaalde eind 2020 ruim 430 miljoen euro om wedstrijden van de beste Engelse clubs te mogen uitzenden in de periode 2022 tot 2025. Eén club was tegen: Newcastle United.

Dat was geen toeval.

Toen al stond Newcastle United open voor geld uit Saoedi-Arabië. Maar juist dat land had een groot conflict met BeIN Sports. Of eigenlijk: met Qatar, de financiële en culturele rivaal in de regio. Saoedi-Arabië zou zelfs betrokken zijn bij het opzetten en in de lucht houden van piratenzender BeoutQ, dat Premier League-wedstrijden online streamde zonder daarvoor de rechten te hebben – uiteraard tot woede van BeIN Sports.

Dus was de weerstand groot toen de eerste geruchten naar buiten kwamen over Saoedische plannen om Newcastle United over te nemen. Vooral BeIN Sports en de Qatarese autoriteiten, invloedrijk vanwege het geld dat ze in sponsoring en tv-rechten van de Premier League hebben gestoken, lagen dwars. Tegelijkertijd protesteerden organisaties als Amnesty vanwege de mensenrechten in het land, de achtergestelde positie van vrouwen, de repressie van kritische journalisten en oppositie.

De Premier League mocht vooral niet vergeten dat het Saoedische regime verantwoordelijk wordt gehouden voor de moord op journalist Jamal Khashoggi, die in oktober 2018 werd omgebracht op het Saoedische consulaat in Istanbul. Volgens een CIA-rapport gaf kroonprins Mohammed bin Salman – voorzitter van het investeringsfonds PIF – persoonlijk opdracht voor de moord. De kroonprins zelf heeft dat altijd ontkend.

Morele bezwaren vliegen snel van tafel als een van de rijkste investeringsfondsen ter wereld op de deur klopt van de duurste competitie ter wereld, in een land dat zich niet kan permitteren om Saoedi-Arabië van zich te vervreemden. Zodra Qatar en de Saoediërs hun ruzie over de tv-rechten hadden bijgelegd, zocht en vond de Premier League een geitenpaadje om de deal te kunnen goedkeuren. Nee, een staat mocht volgens de regels geen eigenaar zijn van een club in de Premier League, maar dat stond de overname door het staatsinvesteringsfonds niet in de weg, vond het competitiebestuur.

Onder druk gezet

Volgens sporteconoom Chadwick kan het niet anders of de Britse regering heeft de Premier League onder druk gezet om de deal te fiatteren. Vreemd is die gedachte niet. Daily Mail en Financial Times schrijven dat Bin Salman een appje stuurde aan de Britse premier Boris Johnson toen de deal nog on hold stond. „We verwachten dat de Engelse Premier League verkeerde conclusies heroverweegt en corrigeert”, schreef Bin Salman toen. Mocht dat niet gebeuren, dan zou dat de diplomatieke relatie tussen Engeland en Saoedi-Arabië kunnen schaden. Eerder deze week werd bovendien bekend dat de Britse regering weigert te openbaren welke instructies zij de Premier League heeft gegeven over dit onderwerp.

Fans van Newcastle United maakt het allemaal weinig uit. Zij gingen de straat op om de overname door de Saoediërs te vieren, sommigen met hoofddoeken in Arabische stijl. Na veertien jaar zonder noemenswaardige investeringen onder eigenaar Mike Ashley kunnen supporters dromen van de komst van grote sterren, misschien deze winter al. „We hebben onze club terug”, scandeerden ze.

Correctie (16 oktober 2021): In een eerdere versie van dit artikel stond dat de investering van 350 miljoen euro 0,001 procent van het totale investeringsfonds bedraagt. Dit moet 0,1 procent zijn, en is hierboven aangepast. Ook stond er dat sporteconoom Simon Chadwick verbonden was aan de Universiteit van Leeds. Dat moest Emlyon Business School zijn.