‘Wij zijn belangrijk voor de stad en haar inwoners’

Terwijl het weinig ironische ‘geef huis’ krap vier weken na het Woonprotest nog nagalmt door de straten, klinkt er deze zaterdag een ander, maar vergelijkbaar geluid in de hoofdstad: dat van de subversieven en autonomen, verenigd voor het behoud van de woon- en vrijplaatsen die hen zo dierbaar zijn. ‘Vrij spel’ is de noemer waaronder de jaarlijkse manifestatie Amsterdam Danst Ergens Voor (ADEV) ditmaal de straat op gaat. Een klassieke lawaaidemonstratie, gehoord worden, gezien. Thema dit jaar: Monopoly Amsterdam, mogen wij ook meespelen?

Het is het negende jaar op rij dat een bonte stoet aan krakers, muzikanten, kunstenaars en sympathisanten deze zaterdag al dansend aandacht vraagt voor het afkalvende aanbod en de betaalbaarheid van creatieve plekken in de stad. De beste acte de presence volgens de organisatoren: zichtbaarheid, in positieve zin. Laten zien wie je bent, dát je er bent en waarom dat zo belangrijk is voor de stad en haar inwoners.

En dat doe je door herrie te maken, véél herrie. In een lange stoet, alle deelnemende vrijplaatsen hun eigen soundsystem, bevestigd op vrachtwagens, antieke bussen en zijspanmotoren even kleurrijk als de mensen er omheen. En dan net even langer ophouden onder de brug zodat de tekno – het meer uptempo broertje van de gelijknamige muzieksoort, dat je zelden nog in de binnenstad geprogrammeerd ziet – nét even wat harder en langer doorklinkt. Traditiegetrouw gebeurt dat in de tweede week van oktober, wanneer Amsterdam thuisbasis is van het Amsterdam Dance Event (ADE), ’s werelds grootste netwerkevenement voor de nacht- en dance-sector.

„Maar het gaat inmiddels allang niet meer over ADE”, vertellen Niels Buurman (1978) en Mike Vermaak (1978), de drijvende krachten achter de optocht. „We dansen voor dingen die groter zijn dan de dansmuziek. Het draait nu vooral om de vraag: hoe maken we een stad waarin nog ruimte is voor creativiteit zonder dat het direct geld moet opleveren?”

Die ‘onvermarkte’ creativiteit houdt volgens hen direct verband met het afkalvende aanbod van culturele vrijplaatsen in de stad en het gemeentelijk beleid. Tel daarbij op de betaalbaarheid van woonruimte: ook kunstenaars moeten ergens wonen, wat in vrijplaatsen niet is toegestaan. Het uitbaten van een vrijplaats zonder winstoogmerk is daarmee nagenoeg onmogelijk, stellen ze.

Vanuit die gedachte ontstond de eerste editie van ADEV uit steunbetuiging voor De Valreep, het voormalig gekraakte dierenasiel nabij station Muiderpoort, dat nadat het ontruimd werd in 2014 nu dienst doet als thuisbasis voor bierbrouwerij Poesiat en Kater. Diverse vrijplaatsen stonden de jaren erop centraal, het veel bediscussieerde ADM-terrein meermaals. Over die vrijplaatsen werd in het coalitieakkoord van 2018 nog het voornemen uitgesproken dat de gemeente zich wil inspannen voor de bescherming van die ‘rafelrandjes’ van de stad. Inmiddels is ook de ADM ter ziele.

„Er blijven maar weinig vrijplaatsen van de oude stempel over waar je nog voor kunt strijden, alles wat te ontruimen viel is ontruimd”, zegt Vermaak. „Toen we daarom bij het aantreden van het nieuwe college een zinnetje in het coalitieakkoord lazen over het ‘beschermen van tegencultuur’, stelden we onszelf de vraag: kunnen we niet helpen bij het uitvoeren van dat beleid, een voorzetje doen hoe dat eruit zou kunnen zien?”

Het leidde tot een documentaire, maar ook tot reflectie op de eigen rol in het geheel. Want, „hoe regel je regelloosheid, hoe organiseer je een stel autonomen? Ook voor ons was dat moeilijk”, bekent Buurman. Ze stelden het Vrijplaatsenakkoord op, een voorschot op hoe dat beleid vorm kan krijgen. Op hun site Vrijplaatsen.nu wordt de zin over de rafelranden van de stad dankbaar bovenaan vermeld. Buurman: „We zijn een luis in de pels, maar hebben wel een kritisch geluid dat wordt gehoord – en denk ik ook wel wordt overgenomen.” „De film toont dat al die problemen, zoals de woningnood, er zíjn, en is ook zeker een poging om de gemeente aan gemaakte beloften te houden”, vult Vermaak aan, „maar het is ook een opening. De boodschap is óók: laten we het vooral samen uitproberen.”

Alle goede wil van beide kanten ten spijt, verloopt die dialoog soms ook stroef – ook nu de Expeditie Vrije Ruimte 2020-21 er ligt, een verkennende rapportage van de gemeente over de mogelijkheid van symbiose tussen de stad en haar subversieven. „Beleidsmedewerkers zijn ook geknecht aan hun eigen bureaucratie, ook zij moeten het allemaal maar elders weer voor elkaar zien te krijgen.” Het resultaat is praten, praten en praten, beamen de twee. „Je weet daarom nooit of het lukt, en áls het lukt, is het vaak maar half. Soms is het makkelijker om te zeggen: het duurt te lang, we knippen het hek door en gaan er gewoon zitten.”

Die kraakethos – we zijn uitgepraat, we willen nú iets zien – wint aan legitimiteit in een tijd waarin de woningnood een veel breder probleem is, denkt Vermaak. „Er is nu een complete generatie die niet kan wonen. Op een gegeven moment slaat dan de vlam in de pan.” Die kraakrenaissance die hij nu ziet ontvouwen, noemt hij een wrang, bijkomend voordeel van de wooncrisis. „Zolang die onvrede, dat gevoel, leeft onder mensen, is het voor politiek en politie lastiger om hard in te grijpen op kraken. Waarom zet je iemand uit als het resultaat een wachtlijst van vijftien jaar is?” Kraken is de mooiste, meest inspirerende en meest directe vorm van het voeren van de woonstrijd, stelt Vermaak. „Het levert ruimte en vrijheid op. Ook dáár is ADEV voor.”