Europa wil zelfstandiger worden op gebied van veiligheid en defensie

Europa moet op defensiegebied zelf meer doen, zonder daarbij uit het oog te verliezen dat de NAVO de hoeksteen van de Europese veiligheid is. Als het gaat om China moet Europa ook een eigen weg gaan, los van de Verenigde Staten.

Zo vatten premier Mark Rutte en EU-Raadsvoorzitter Charles Michel woensdagochtend een lange informele discussie samen die EU-leiders dinsdagavond voerden tijdens een diner in Slovenië. De traditionele tegenstelling tussen lidstaten die meer Europese defensie-inspanning willen en lidstaten die traditioneel meer waarde hechten aan de NAVO werd overbrugd met de simpele formule dat beide belangrijk zijn.

Vanuit Europa zeggen we: we willen ook een eigen relatie met China

Mark Rutte demissionair premier

Zowel in economisch opzicht als op het gebied van veiligheid en defensie wil Europa zelfstandiger worden, aldus Michel. „We hebben lessen geleerd uit recente crises en willen onze krachten bundelen en minder afhankelijk worden. Eenheid is ons kernbezit. Door samen te werken vergroten we onze kracht.”

Concrete stappen volgen later.

Politieke aandacht

Tot pakweg twee jaar geleden was Europa hoofdzakelijk bezig met zichzelf. Europa was weliswaar niet alleen op de wereld, maar de politieke aandacht was hoofdzakelijk naar binnen gericht: eurocrisis, migratie, identiteit. Noodgedwongen kijkt Europa tegenwoordig steeds vaker naar buiten.

Lees ook Voor de strijd om de wereldmacht moet je nu kijken naar de ‘Indo-Pacific’

Dinsdag namen de staats- en regeringsleiders een hele avond de tijd om op een informele top over de nieuwe verhoudingen in de wereld te spreken. En over de rol van Europa daarin. Ze spraken over de ontwikkelingen in de Indo-Pacific, de relatie met China en – sinds de roemloze aftocht uit Afghanistan en het nieuwe strategische bondgenootschap Aukus – óók de verhouding met de Verenigde Staten.

De vraag is tegenwoordig niet alleen volgens welke spelregels Europese landen met elkaar omgaan. De vraag is steeds meer hoe Europese landen samen met de rest van de wereld omgaan.

Militaire traditie

Buitenlandbeleid is voor de Europese Unie bijna per definitie lastig terrein. Het raakt aan de kern van de soevereiniteit van de lidstaten en besluiten moeten unaniem genomen worden. En dan zijn er nog de verschillen in traditie, in politieke voorkeur, in zelfbeeld en machtsinstrumenten. Oost-Europese staten hechten sterk aan de veiligheidsgaranties van Washington, armere lidstaten en regio’s waren bijzonder gevoelig voor Chinese investeringen, zuidelijke lidstaten kijken met extra zorg naar Noord-Afrika. Frankrijk is trots op zijn militaire traditie, Duitsland bepaald niet.

Lees ook VS blijken machteloos. Wiens schuld is de chaos in Afghanistan?

Na het Amerikaanse solo-optreden in Afghanistan, gecombineerd met de publieke schok dat Europa niet eens in staat is een evacuatie te leiden werd de roep om een zelfstandige Europese rol op defensiegebied deze zomer opnieuw luider. De Franse verbolgenheid over de manier waarop de VS en het VK een Australische onderzeebootorder kaapten, wakkerde vervolgens de verontwaardiging over het Amerika van de vermeende Europa-fan Joe Biden alleen maar verder aan.

Het Franse en Europese protest leidde onmiddellijk tot damage control. Eerst belde Biden met Macron, maandagavond belde Biden met Commissievoorzitter Von der Leyen. Minister van Buitenlandse Zaken Blinken was dinsdag in Parijs om met Macron een Frans-Amerikaanse top eind deze maand voor te bereiden. „We hadden beter kunnen en moeten communiceren”, zei Blinken schuldbewust op de Franse tv. Eind van de week zal ook Jake Sullivan, de nationale veiligheidsadviseur van Biden zijn opwachting maken in Parijs.

Charles Michel onderstreepte dat Europa zowel aan zijn eigen defensie moest werken als aan de verhoudingen in de NAVO. Hoe gevoelig de kwestie ligt, bleek toen NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg, dinsdag op bezoek in de VS, waarschuwde dat de EU niet buiten het NAVO-kader moet treden en niets moet doen dat met de NAVO concurreert.

Defensie wordt de komende maanden een zwaartepunt in de EU. In het najaar moet het Strategisch Kompas, een beschrijving van het EU-veiligheidsbeleid op hoofdlijnen, gereedkomen. In maart moet dit Kompas de basis vormen voor afspraken op een speciale EU-defensietop.

Lees ook Europese Defensie en het uur van Emmanuel Macron

Later moet Europese samenwerking een duidelijke rol krijgen in een nieuw strategiedocument voor de NAVO waar de missie van het bondgenootschap voor het komende decennium wordt vastgelegd. EU-Raadsvoorzitter Charles Michel noemde de NAVO voor de zekerheid de „hoeksteen van onze veiligheid.”

China

De relatie met de VS wordt ook bepaald door de Europese verhouding tot China. Biden wil graag dat Europa zich aansluit bij een anti-Chinese coalitie. Europa is daar huiverig voor. Het staat weliswaar niet meer naïef tegenover wereldmacht China en heeft kritiek op mensenrechtenschendingen, maar is beducht om lucratieve handel te verliezen. Vraag is al enige tijd of er tussen China en de VS ruimte is voor een derde, Europese weg.

„Je wilt ervoor zorgen dat Europa een eigen relatie met China bouwt, ook los van Amerika”, aldus premier Rutte na afloop van het diner. „Amerika is bezig zijn relatie met China opnieuw neer te zetten. Amerika blijft dialoog zoeken, maar nu zie je ook dat die relatie echt ingewikkeld is”, zei hij. „Vanuit Europa zeggen we: we willen ook een eigen relatie met China. Een relatie die gebaseerd op goede contacten, tegelijk is het soms ook een concurrent en systemisch is het een tegenstander die anders naar de wereld kijkt.”