Was het een serieuze dreiging van terreurverdachten, of was het stoerdoenerij?

Overhaast ingrijpen om de veiligheid van demissionair premier Mark Rutte te waarborgen. Terreurdeskundige Beatrice de Graaf, hoogleraar in Utrecht, vindt het „aannemelijk” dat een staaltje risicojustitie geleid heeft tot de aanhouding van negen terrorismeverdachten in Eindhoven, op donderdag 24 september.

De Graaf reageert desgevraagd op berichten van De Telegraaf en RTL Nieuws van afgelopen zaterdag. De media meldden dat de terreurverdachten een paar dagen voor hun aanhouding spraken over het doden of ontvoeren van Mark Rutte, PVV-leider Geert Wilders en FVD-voorman Thierry Baudet. Volgens RTL luisterde de AIVD telefoongesprekken af en had het afluisterapparatuur in huizen geplaatst. De veiligheidsdienst volgde de groep al een aantal maanden.

„Ik pop Rutte en Wilders door hun kop broeder, en dan gaat mijn naam de geschiedenisboeken in, ja?” zei een van de negen mannen, allen met de Nederlandse nationaliteit en in leeftijd variërend van 18 tot 31 jaar. Een ander stelde voor om Wilders te ontvoeren en mee te nemen, en dat vervolgens te livestreamen. „En dan ga ik hem live op Facebook onthoofden.”

Advocaten van de verdachten bevestigen dat de door RTL gepubliceerde gesprekscitaten afkomstig zijn uit het dossier. Maar ze zeggen ook dat er geen bewijzen zijn dat hun cliënten bezig waren met voorbereidingen voor terroristische acties.

Niks strafbaars

Huiszoekingen hebben niks strafbaars opgeleverd, zegt Peter Plasman, advocaat van twee van de negen verdachten: „Er is geen munitie gevonden, geen explosieven, geen verboden literatuur en evenmin verdacht internetgedrag op computers. Dat heb ik bij terrorismeverdachten nog niet eerder meegemaakt.”

Volgens hoogleraar De Graaf zou het goed kunnen dat het OM de veiligheid van de demissionaire premier belangrijker vond dan het verzamelen van harde bewijzen

Het Openbaar Ministerie wilde dit weekeinde niet reageren op het nieuws. Direct na de aanhouding van de verdachten gaf OM-woordvoerder Wim de Bruin anderhalve week geleden, ook bij RTL, aan dat de verdachten „relatief snel” waren aangehouden. Het onderzoek ging zich richtten „op wat de plannen of bedoelingen waren”.

Volgens hoogleraar De Graaf zou het goed kunnen dat het OM de veiligheid van de demissionaire premier vooropstelde en belangrijker vond dan het verzamelen van harde bewijzen. De Graaf: „Een interventie left from the bang, heet dat. Je verstoort een mogelijke aanslag nog voordat daarvoor hard bewijs is verzameld. Zo’n risicoafweging maakt het wel moeilijk om tot veroordelingen te komen.”

De Graaf ziet de arrestatie van de negen mannen in samenhang met de recente discussie over de veiligheid van Rutte en diens voorkeur voor niet-zichtbare bewaking.

Het Team Criminele Inlichtingen van de politie kreeg begin september informatie dat criminelen Rutte als doelwit zagen voor een aanslag of ontvoering, onthulde De Telegraaf vorige week. Het Haagse raadslid Arnoud van Doorn van de orthodox-islamitische Partij van de Eenheid werd eind september aangehouden na „verdacht” gedrag in de omgeving van Rutte, en kort daarna onschuldig verklaard door justitie.

Afgelopen donderdag werd oud-voetballer Bryan Roy veroordeeld tot een taakstraf en voorwaardelijke gevangenisstraf, omdat hij Rutte in een tweet dreigde met een „headshot” vanwege de coronamaatregelen.

Ontvoeren van politici

Van de negen terreurverdachten uit Eindhoven waren slechts drie aanwezig bij het recente gesprek over het doden en ontvoeren van politici, zegt advocaat Serge Weening. Hij staat een van de negen verdachten bij: een man met een afgeronde hbo-opleiding en een goede baan, aldus Weening.

De uitgeschreven gespreksverslagen komen daarbij veel serieuzer over dan ze in werkelijkheid waren, volgens de advocaat. „Als je de hele gesprekken leest proef je dat vaak sprake was van humor en sarcasme.”

Als justitie meer onderzoek had gedaan zou niet zo’n ophef zijn ontstaan, zegt Weening. „Het leven van mijn cliënt en die van de andere verdachten is keihard beschadigd. Nu staan ze voor altijd te boek als terrorismeverdachten.”

Lees ook: Niemand negeert nu een dreigbericht

Net als zijn collega doet advocaat Peter Plasman de inhoud van de afgeluisterde gesprekken ook af als „sarcasme”, en als „stoerdoenerij”. „Mijn cliënten zeiden ook dingen als ‘Ik ga een atoombom gooien’. Hoe serieus ben je dan?”

Bij terrorismeverdenkingen ligt „de lat” van justitie „erg laag”, zegt advocaat Plasman. Maar hij zegt wél begrip te hebben voor de aanhoudingen. „Zo denken mijn cliënten er zelf ook over. Ze schrokken zich dood toen ze de gespreksverslagen lazen.

Advocaat Plasman zegt wel begrip te hebben voor de aanhoudingen

Ze noemen hun uitspraken nu infantiel. Mijn cliënten hebben idioot en dom gehandeld. Ze hebben elkaar aangestoken en geprobeerd stoerder te zijn dan de ander.”

Flirten met geweld

In apps en (telefoon)gesprekken flirten met geweld en aanslagen is niet strafbaar zolang geen stappen worden gezet die wijzen op voorbereiding van het verwezenlijken van het geweld. Dat de verdachten keken naar trainingsvideo’s van Islamitische Staat en in de auto jihadistische strijdliederen zongen, zegt volgens advocaat Serge Weening nog niks: „Daaruit kan toch niet iemands gedachtegoed worden afgeleid? Als u naar een maffiafilm kijkt, associeert u zich toch ook niet met de maffia?”

De centrale vraag, zegt de aan de Universiteit Leiden verbonden terreurdeskundige Jelle van Buuren, is of justitie bewijzen heeft of er daadwerkelijk plannen werden voorbereid. Net als zijn collega De Graaf sluit Van Buuren niet uit „dat een juridische nederlaag is ingecalculeerd om een mogelijke opzet van een aanslag te verstoren”.

Van Buren: „Als het niet meer is dan een groot feest van cynisme en zelfspot inclusief een serie onsmakelijke gesprekken, dan zal het een kluif worden om deze verdachten te veroordelen.”