Wat gaat het nieuwe bondgenootschap Aukus doen en 8 andere vragen over de anti-Chinese alliantie

De Amerikanen hebben alweer een nieuw bondgenootschap tegen China gesmeed. Zonder het land bij naam te noemen presenteerden de Verenigde Staten, Australië en het Verenigd Koninkrijk woensdag een nieuwe alliantie om „ons teweer te kunnen stellen tegen de huidige strategische omgeving in de Indo-Pacific en hoe die zich zal ontwikkelen”. Lees: tegen de assertieve economische, diplomatieke en militaire activiteiten van China in dat gebied. Negen vragen over de nieuwe militaire alliantie.

1Wat gaat het nieuwe bondgenootschap doen?

Om te beginnen krijgt Australië in dit verband de beschikking over een vloot van zeker acht kernonderzeeërs, die met behulp van Amerikaanse en Britse technologie wordt gebouwd in Adelaide. Ze worden niet uitgerust met nucleaire wapens, haastten de Australische premier Morrison, de Britse premier Johnson en de Amerikaanse president Biden zich te verklaren. Wel zijn de onderzeeërs uitgerust om lange en zo onzichtbaar mogelijke missies in de Zuid-Chinese Zee uit te voeren. Nucleaire onderzeeboten kunnen gedurende lange tijd op hogere snelheid enorme (feitelijk onbeperkte) afstanden onder water afleggen zonder bij te tanken. De kernreactor hoeft in zijn levensduur van grofweg 25 jaar niet ‘opgeladen’ te worden, het bereik wordt alleen begrensd door de voorraden aan boord. Een bemande nucleaire onderzeeboot kan zo drie maanden ongezien onder water blijven.

Verder gaan de landen werken aan gezamenlijke cyberdefensie. De drie zijn – aangevuld met Canada en Nieuw-Zeeland – al verbonden in de zogeheten Five Eyes, de meest vertrouwde bondgenoten van de VS die inlichtingen delen.

Lees ook: Chinese vissers weten het zeker: ‘Die zee is altijd al van ons geweest’

2Wat winnen de VS met Aukus?

President Biden heeft China (nog altijd de grootste handelspartner van de VS) aangewezen als de belangrijkste rivaal van zijn land. Dáár moeten de Amerikaanse aandacht en energie op gericht zijn. Biden zet hiervoor Amerika’s „grootste kracht in: onze bondgenootschappen”, zo zei hij woensdag.

Biden bouwt gestaag aan een veelvormig web rond China, waaraan de traditionele bondgenoot Australië vooralsnog gretiger meewerkt dan de Aziatische landen, die koeltjes reageerden op elke vorm van anti-Chinese retoriek van de Amerikaanse vicepresident Kamala Harris die vorige maand een rondreis in de regio maakte.

3Hoe vat China dit op?

Voor China is de oprichting van de alliantie een akelige bevestiging dat de VS het land willen omsingelen. Aukus is „extreem onverantwoordelijk”, aldus een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken. Het bondgenootschap zou „de vrede en stabiliteit in de regio” ernstig ondermijnen. Ook wijst China erop dat het verstrekken van nucleaire technologie aan Australië, tot nu toe een niet-nucleaire macht, bijdraagt aan een intensivering van de nucleaire wapenwedloop en ingaat tegen het idee van non-proliferatie.

De Chinese overheidskrant de Global Times trok in het hoofdredactioneel commentaar vooral fel van leer tegen Australië, meer dan tegen de VS of het VK. „Australische troepen zullen waarschijnlijk de eerste groep Westerse soldaten zijn die hun leven verspillen in de Zuid-Chinese Zee”, waarschuwde de krant.

Onder China’s woede gaat angst schuil. De heerschappij over de Zuid-Chinese Zee wordt gezien als onontbeerlijk om China’s toekomstige welvaart en veiligheid te kunnen garanderen. Wat China als tegenactie gaat ondernemen, is nog onduidelijk.

De verschillende samenwerkingen waar de Aukus-landen bij betrokken zijn.

4Waarom is de Zuid-Chinese Zee zo belangrijk voor China?

Beijing vindt dat andere landen alleen in de Zuid-Chinese Zee mogen zijn als China dat toestaat. De zee is met een oppervlakte van 3,5 miljoen vierkante kilometer de grootste plas water op aarde, buiten de oceanen gerekend. China behandelt het gebied, dat rijk is aan vis, olie en gas, als een nationale binnenzee. Die is vooral belangrijk voor het wereldwijde transport van goederen. China wil niet dat enig ander land dat transport kan beheersen of blokkeren.

Maar China’s aanspraken op vrijwel de gehele Zuid-Chinese Zee overlappen met die van andere landen. In 2016 werden de Chinese aanspraken door het Permanent Hof van Arbitrage in Den Haag verworpen. Beijing accepteerde die uitspraak niet.

Om zeggenschap af te dwingen heeft China onder meer zeven eilandjes en atollen opgespoten en de oppervlakte ervan met zo’n twaalf vierkante kilometer uitgebreid. Op een aantal ervan zijn militaire installaties gebouwd. De landen in het gebied, waaronder Indonesië, Vietnam en de Filippijnen, zijn militair gezien geen partij voor China.

5Waarom neemt Australië deze rol in?

Er zijn weinig landen economisch zo afhankelijk van China als Australië. Maar op politiek, cultureel, ideologisch en militair vlak is Australië verbonden aan de VS. Lange tijd heeft het land behoedzaam geprobeerd beide grootmachten te vriend te houden. Met deze stap neemt Australië afscheid van het idee dat ze die spagaat kunnen blijven volhouden.

De relatie tussen Australië en China is de laatste jaren verslechterd en er is tegenwoordig vrijwel geen communicatie meer tussen Beijing en Canberra.

De ruzie begon in 2018, toen de Australische regering het Chinese telecombedrijf Huawei uitgesloten had van de aanleg van het 5G-netwerk. Het conflict escaleerde vorig jaar, toen Australië als eerste land opriep tot een onderzoek naar de oorsprong van het coronavirus dat Covid-19 veroorzaakt. Dat is in China als een vernedering en een directe aanval opgevat. China heeft wraak genomen door importtarieven tot 200 procent in te voeren op Australische goederen zoals gerst en wijn. Tegelijkertijd blijft de handel in ijzererts doorgaan; het heeft dus nog geen desastreuze gevolgen gehad voor de Australische economie. Premier Morrison heeft gezegd dat hij zich niet door China laat intimideren.

Lees ook dit opiniestuk: Nederland doet mee aan krachtmeting VS-China

6Hoe gevaarlijk is het voor Australië en buurland Nieuw-Zeeland om mee te doen?

Het is een gedurfde zet van de Australische regering, die het initiatief heeft genomen voor dit nieuwe bondgenootschap. Het zet namelijk niet alleen de Australische economie op het spel, er zijn ook waarschuwingen dat Australië een militair doelwit kan worden.

Het is onduidelijk wanneer de productie van de onderzeeboten in Adelaide begint, hoeveel het gaat kosten en hoe lang het gaat duren. Volgens deskundigen kan het wel twintig jaar duren voordat de boten operationeel zijn. China heeft op dit moment 66 onderzeeboten, in 2030 komen er nog tien bij. Voorlopig is de uitdaging van Australië een speldenprik voor de Chinese militaire macht.

Opvallende afwezigen bij dit nieuwe bondgenootschap zijn Nieuw-Zeeland en Canada. Zij zijn namelijk wel onderdeel van de Five Eyes-alliantie. Maar de Nieuw-Zeelandse premier Jacinda Ardern voelt zich niet gepasseerd. „We zijn niet uitgenodigd, maar dat had ik ook niet verwacht”, zei ze in een reactie. Ze maakte meteen duidelijk dat de nieuwe Australische onderzeeërs niet welkom zijn in de wateren van Nieuw-Zeeland. „Het verbod van Nieuw-Zeeland op door kernenergie aangedreven vaartuigen in onze wateren blijft ongewijzigd”.

Ook Nieuw-Zeeland is economisch sterk afhankelijk van China. Daarom verkiest het land de diplomatieke weg in de relatie met China. Arderns regering heeft de laatste tijd vaker afstand genomen van de strategie van buurland Australië.

7Waarom zijn Japan en India niet betrokken bij Aukus?

Het gaat om vergaande militaire samenwerking en om een uitzonderlijke overdracht van geavanceerde en geheime technologie. Het is de eerste keer sinds 1958 dat de VS die delen met een ander land. Het ligt niet voor de hand dat de VS dergelijke technologie ook snel met andere, minder nauwe bondgenoten zou delen.

Maar de VS willen wel degelijk ook meer samenwerking met Japan en India. Japan is een bondgenoot van de VS. Tokio verzet zich steeds explicieter tegen China’s agressie in het gebied, maar het heeft aan de Tweede Wereldoorlog ook een zeer terughoudend en relatief beperkt leger overgehouden. Nucleaire duikboten zijn nog een aantal stappen te ver. Japan reageerde wel positief op het nieuws.

8Wegen economische belangen mee?

Als Donald Trump nog president was geweest, had hij deze overeenkomst ongetwijfeld gepresenteerd als een wapendeal van de eerste orde, met een buitenmodel cheque erbij voor de foto. Behalve het strategische voordeel van een nieuwe bondgenootschap, kunnen de Amerikanen namelijk voor veel geld defensietechnologie aan Australië leveren. Er zijn geen bedragen bekend gemaakt, ook al omdat eerst anderhalf jaar wordt gekeken naar de precieze invulling van de overeenkomst, maar er is wel saillant vergelijkingsmateriaal: Australië gunde in 2016 aan een Franse scheepsbouwer een mega-order voor een nieuwe onderzeeërvloot. Destijds ter waarde van 40 miljard dollar, maar in de afgelopen jaren snel opgelopen. Die deal is nu afgeblazen.

Lees ook: Voor de strijd om de wereldmacht moet je nu kijken naar de ‘Indo-Pacific’

9Hoe reageren Frankrijk en de EU?

Volgens minister van Buitenlandse Zaken Jean-Yves Le Drian is Frankrijk een ‘mes in de rug’ gestoken. „Wij hadden met Australië een vertrouwensrelatie opgebouwd,” aldus Le Drian. „Dit vertrouwen is beschaamd.” Hij vergeleek Biden met diens voorganger Trump.Half juni had president Emmanuel Macron de Australische premier Morrison nog op het Elysée ontvangen en hij omschreef de onderzeeërsdeal als een ‘pijler’ van de Frans-Australische relatie „die ons de komende decennia aan elkaar gaat binden”. Twee weken geleden hadden beide landen in een gemeenschappelijk communiqué nog het belang van de onderzeeërsdeal onderstreept.

Frankrijk heeft zo’n achtduizend soldaten in de Indo-Pacific-regio, en anderhalf miljoen onderdanen in de overzeese gebieden daar. Dat het land vooraf niet officieel op de hoogte is gebracht van de Aukus-deal, is zout in de wonde. Dat geldt ook voor de EU, die uittreder Boris Johnson op tv zijn blijdschap over de alliantie hoorde uitspreken. De EU presenteerde juist donderdag een eigen strategie voor de Indo-Pacific. De persconferentie daarover werd volkomen gedomineerd door vragen over Aukus. Josep Borrell, hoge vertegenwoordiger voor buitenlandse handel van de EU, noemde het „spijtig” dat hij het nieuws uit de media had moeten vernemen, maar „niet dramatisch”.