Belangenconflicten en chaos bij verdeling Europees subsidiegeld in Limburg

‘Gaat niet, bestaat niet’ is zijn levensmotto, schrijft hij op zijn website. Mark Vos is een christen-democraat die van aanpakken houdt. Namens de CD&V, de Vlaamse zusterpartij van het CDA, is hij burgemeester van het Belgisch-Limburgse Riemst, een buurgemeente van Maastricht.

Op maandag en vrijdag is Vos in het gemeentehuis, waar hij ’s avonds spreekuur houdt. Op dinsdag, woensdag en donderdag is hij ambtenaar bij de Nederlandse provincie Limburg.

In het provinciehuis in Maastricht is Vos (52) sinds 2017 als coördinator de hoogste uitvoerende functionaris van de Interreg Euregio Maas-Rijn – één van de zestig grensregio’s in Europa. De Euregio Maas-Rijn – het gebied rond Maastricht, Hasselt, Luik en Aken – is een van de oudste grensregio’s, ontstaan in 1976. Sinds 1991 heeft de samenwerking een formele status.

De Europese Commissie geeft de Euregio Maas-Rijn subsidie voor grensoverschrijdende projecten. Dat geld wordt verdeeld door de provincie Limburg, via de afdeling van Vos. Het gaat om veel geld. Het vijfde Interreg-programma, voor de periode 2014-2020, omvat 96 miljoen euro. Het zesde programma, voor 2021-2027, meer dan 100 miljoen euro.

In de jaren negentig was de Euregio Maas-Rijn een voorbeeld voor andere Euregio’s. Sinds Vos de leiding heeft, zijn er vooral klachten, leert onderzoek van NRC. Bij de verdeling van al het subsidiegeld zijn jarenlange achterstanden opgelopen. Van het vijfde programma, dat vorig jaar afliep, is niet eens de helft van de projecten gerealiseerd; van de beschikbare 96 miljoen euro is slechts 39 miljoen euro verdeeld. Geld dat niet besteed wordt, moet terug naar Brussel.

Een stapel klachtbrieven belandde afgelopen jaren op het bureau van Vos. NRC heeft er kopieën van. Rode draad: de communicatie tussen aanvragers en subsidiebureau verloopt stroef, besluiten worden genomen en weer teruggedraaid, en halverwege projecten worden de regels voor verantwoording aangepast. Het leidt tot onvrede bij projectpartners en tot een stuwmeer van projecten die wachten op goedkeuring.

De regio Wallonië-Brussel klaagde in mei 2018 over uitblijvende betalingen. De Universiteit Hasselt en de Katholieke Universiteit Leuven zagen dat jaar een „overregulering” die het „bijzonder moeilijk” maakt om aan het programma te blijven meedoen. De Duitstalige regio Ost-Belgiën was boos vanwege „ondragelijke vertragingen”.

Worsteling

Een van de projecten die misliep, is het Social Norm Project, een bundeling van elf instellingen uit België, Duitsland en Nederland die onderzoek doen naar het gebruik van alcohol en drugs. Namens de deelnemers beklaagden hoogleraar neuropsychiatrie Frans Verhey (Universiteit Maastricht) en Hans Dupont (ggz-instelling Mondriaan) zich bij per brief bij de Europese Commissie: het is een administratieve puinhoop, procedures en regels worden constant veranderd. Dat zorgt voor „chaos”.

Al in 2018 was Vos door de Europese Commissie per brief gewezen op de „aanhoudende problemen”.

„Afgelopen twee jaar is er niet veel verbeterd”, vertelt Hans Dupont. „Het is een worsteling. Alles wordt met wantrouwen bekeken en je kunt wel twee jaar wachten op je geld – dat je eerst zelf moet voorschieten. Ik zou het niet overdoen. Volgende keer maar geen Europese subsidie.”

Al in 2018 was Vos door de Europese Commissie per brief gewezen op de „aanhoudende problemen”. Een jaar later was er nog steeds kritiek vanuit Brussel, blijkt uit een brief die Vos eind 2019 ontving. De Commissie had het over „een ernstige tekortkoming” en wees Vos er ook op dat hij in zijn voortgangsberichten geen aandacht besteedt aan maatregelen tegen fraude en corruptie.

Mark Vos erkent tegenover NRC dat er problemen zijn. „Die brieven zijn er inderdaad. Maar het subsidieprogramma was al vertraagd toen ik coördinator werd. We hebben veel moeten corrigeren. Maar ik zie wel vooruitgang. Als het zo erg was dat er geen vooruitgang was, zou ik allang gezegd hebben: daar doe ik niet meer aan mee.”

Belangenvermenging

In haar brieven wijst de Europese Commissie ook op belangenconflicten bij de beoordeling en uitvoering van projecten. Een zwak punt is „de dubbele rol” van partners die tegelijk projecten beoordelen en goedkeuren. „Wij zijn van mening dat de huidige opzet niet passend is. Regionale partners zijn zowel rechter als partij”, staat in een brief uit 2018.

In mei dit jaar kreeg Vos e-mail uit Brussel met de boodschap dat de regels tegen belangenverstrengeling zijn aangescherpt tot alle personen die betrokken zijn bij uitvoering van de subsidieregelingen. Een belangenconflict doet zich volgens de regels van de Europese Commissie voor als „de onpartijdige en objectieve uitoefening” van iemand die subsidiegeld verdeelt „in gevaar wordt gebracht door familiebanden, persoonlijke relaties, politieke gezindheid of nationaliteit, economische belangen of elk ander direct of indirect belang”.

Dat is het geval bij Mark Vos. Hij is politicus en burgemeester van een gemeente in de Euregio, en gaat tegelijkertijd over verdeling van subsidies in diezelfde Euregio. Riemst was subsidieontvanger in vorige programmaperiodes en kan dat in het lopende en toekomstige programma opnieuw zijn. Vos is ook prominent lid van de politieke partij CD&V waarvan twee zusterorganisaties, vzw Familiehulp en ACV Limburg, via hem subsidies ontvangen voor Interreg-projecten.

Een politicus uit de Euregio, die het Euregioprogramma uitvoert, is dat niet een potentieel belangenconflict? Vos: „Er kan een spanningsveld zijn, maar ik denk niet dat een conflict mogelijk is.” Hij wijst op een procedure om belangenvermenging te voorkomen. Wie belangen heeft in een project, stemt niet mee in het comité van toezicht. En als coördinator bemoeit hij zich niet met de adviezen voor individuele projecten. Vos: „Die adviezen worden zelfs niet met mij besproken.”

Documenten die NRC heeft, vertellen iets anders. Vos is voorzitter van het comité van toezicht dat de projecten selecteert. En hij schrijft, en ondertekent, de brieven waarbij subsidies worden toe- of afgewezen.

Lees ook over een andere zaak in Limburg: Hoe een ex-gedeputeerde met hulp van het CDA in Limburg subsidiegeld doorsluisde naar zijn eigen bv’s

Trouwe klant

Hoe Vos belangen verstrengelt, blijkt uit een voorbeeld. In zijn functie als burgemeester van Riemst is hij onder meer verantwoordelijk voor communicatie. Al jaren huurt hij daarvoor hetzelfde Belgisch-Limburgse bureau in: 4XL. Het geeft strategische adviezen, ontwierp de huisstijl en de website van de gemeente.

De partij van Mark Vos, CD&V, is ook een trouwe klant van het bureau. 4XL begeleidt al vijftien jaar afdelingen en bestuurders bij hun verkiezingscampagnes. Een van de christen-democraten die wordt bijgestaan is Mark Vos. Voor hem maakt 4XL folders en brochures – „Hier voor U!”

In zijn rol als ambtenaar van de provincie Limburg blijkt Mark Vos 4XL in 2019 aan een opdracht te hebben geholpen. Hij droeg het bedrijf voor, zodat het kon meedingen naar de opdracht voor de communicatiestrategie voor de Euregio Maas-Rijn. Bij de aanbesteding dienden vier bureaus een offerte in. Vos zat ook in de jury die de offertes niet alleen op prijs, maar ook op kwaliteit beoordeelde. 4XL kwam als winnaar uit de bus.

Het was een rommelige aanbesteding, zegt een bedrijf dat meedong naar de opdracht. Het wil niet met naam genoemd worden, uit vrees voor verlies aan opdrachten. „Voor ons was niet duidelijk of er een objectief puntensysteem was voor prijs en inhoud. Als je terugkrijgt dat je voorstel ‘niet creatief genoeg’ was, denk ik: wie beoordeelt dat? Dan kun je dus alle kanten op.”

Een tweede bedrijf trok zich in een vroeg stadium terug. „We zijn afgehaakt, het waren rare voorwaarden, erg rommelig allemaal.”

De regels van de Europese Commissie tegen belangenverstrengelingen zijn streng. Heeft de burgemeester annex provincieambtenaar die nageleefd? Vos: „Als je goede ervaringen hebt met een bedrijf en vraagt dat bedrijf om mee te doen, en dat wordt geverifieerd door een jury, wat is dan het probleem?”

U heeft banden met 4XL. Zij doen voor uw partij de campagnes, zij doen uw persoonlijke campagne, zij doen in uw opdracht de communicatie voor Riemst. En als ambtenaar draagt u dit bedrijf aan voor een opdracht bij de provincie, en gaat zelf in de jury zitten.

„Ik was een van de drie beoordelaars. Het is volledig objectief en legaal verlopen. Ik vond het belangrijk dat we een goed bureau hadden voor onze communicatie.”

In het provinciehuis gaat het nu al twee jaar over het vermijden van de schijn van belangenverstrengeling. Theo Bovens en de gedeputeerden zijn ervoor afgetreden. Waarom bent u in die jury gaan zitten?

Vos is even stil, en zegt dan: „Het was beter geweest als ik dat niet gedaan had, achteraf bezien. En ik had ze ook beter niet aangedragen als kandidaat. Dat ga ik nooit meer doen.”

In baan geparachuteerd

Hoe kwam Mark Vos aan zijn baan als coördinator van het Interreg-bureau? In de oproep om te solliciteren stonden in 2017 harde eisen: minimaal vijftien jaar werkervaring, waarvan minimaal tien jaar met het management van Europese programma’s of projecten en minimaal vijf jaar ervaring met grensoverschrijdende projecten.

Ervaring met het management van Europese programma’s ontbrak bij Vos. Hij was twintig jaar logistiek medewerker bij autofabriek Ford Genk. Toen die in december 2014 de deuren sloot, was Vos burgemeester van Riemst, maar dat is een parttime baan.

Bronnen in het provinciehuis wijzen erop dat Vos een politieke kennis is van voormalig gouverneur Theo Bovens, die de Euregio Maas-Rijn in portefeuille had.

Vos blijkt in zijn functie te zijn ‘geparachuteerd’ – voor zijn benoeming werd een gekwalificeerde Nederlandse kandidaat gepasseerd, iemand met wél vijftien jaar ervaring in Europese programma’s. Bronnen in het provinciehuis wijzen erop dat Vos een politieke kennis is van voormalig gouverneur Theo Bovens (CDA), die de Euregio Maas-Rijn in portefeuille had.

Vos erkent dat hij geen Europese ervaring had. „Er is destijds een beslissing genomen waar ik niet bij zat. Ik heb niemand gecontacteerd voordat ik solliciteerde.” Vos zegt dat hij Bovens alleen „oppervlakkig” kende toen hij solliciteerde. „Als medewerker van de provincie ontmoette ik hem regelmatig omdat hij portefeuillehouder was.”

Lees ook het profiel: Ondanks de vele affaires vond Theo Bovens dat Limburg het goed deed

De kandidaat die gepasseerd werd, heet Paul Heuts. Hij zegt tegen NRC: „Ze vroegen iemand die inhoudelijk deskundig is, iemand die het team kan aansturen en iemand die kan manoeuvreren in het politieke landschap. Aan de eerste twee eisen voldeed ik, maar ik had geen politieke ervaring. Mark Vos kende, als burgemeester van Riemst, die bestuurlijke wereld wel.”

Wie de keuze maakte? Heuts: „De toenmalig directeur en misschien ook gouverneur Bovens, want die kende Mark Vos. Ik was een onbekend persoon voor hen. Dat bestuurlijke hebben ze blijkbaar zwaarder laten wegen dan de inhoudelijke kennis.”

Heuts was „best teleurgesteld” dat hij de baan niet kreeg, zegt hij. Maar vier jaar nadat hij gepasseerd was, en na de groeiende stroom klachten over het beleid van Vos, kreeg Heuts opeens een telefoontje uit het provinciehuis. Dat was februari dit jaar. Ze hadden hem nodig omwille van zijn expertise. Daar werkt Heuts nog steeds, als policy officer, onder Mark Vos.