Waarom is er zo weinig corona in Afrika? Een van de redenen: ‘gigantische aantallen parasieten in de ontlasting’

Het was „een wilde hypothese”, zegt moleculair bioloog Tobias Rinke de Wit, die hij in mei 2020 opstuurde naar het gerenommeerde tijdschrift The Lancet. „Eind april vorig jaar zagen we al dat er veel minder mensen met Covid-19-klachten zijn in Afrika”, zegt hij in een videogesprek vanuit Amsterdam. „Eén op de zes mensen in de wereld is Afrikaan, en maar 1 op de 30 Covid-19-patiënten is Afrikaan. Men had er allemaal noodziekenhuizen opgezet maar die bleven leeg.”

Daar zijn verschillende verklaringen voor, weet hij: de gemiddelde leeftijd is laag, er zijn genetische verschillen, en er wordt veel minder getest dan in het Westen. „Maar het kan ook komen door iets anders: darmparasieten.” Covid-19 houdt in Afrika minder huis omdat zoveel mensen daar wormen in hun darmen hebben, stelden hij en zijn Ethiopische collega Dawit Wolday. Maar The Lancet wees hun hypothese resoluut af. „Toen zijn we het eerst maar eens gaan onderzoeken.”

Als kind droomde Rinke de Wit al ervan om als bioloog in Afrika olifanten en leeuwen te onderzoeken. Als volwassen onderzoeker richt hij zijn vizier op kleinere, maar niet minder gevaarlijke organismen: de leprabacterie, de tuberculosebacterie en hiv. En nu SARS-CoV-2.

Waarom dacht u dat darmparasieten zouden kunnen beschermen tegen ernstige Covid-19?

„In de jaren 1990 deed ik tien jaar lang onderzoek in Ethiopië, in de hoop een vaccin te testen tegen hiv. Het immuunsysteem van Ethiopiërs bleek er heel anders uit te zien dan dat van Nederlanders. Het is chronisch geactiveerd. We veronderstelden dat dat kwam doordat Nederlanders schoner voedsel eten en minder infecties hebben. Daarom keken we naar welke parasieten er allemaal in de ontlasting van Ethiopiërs zaten. Dat bleken gigantische aantallen. In die tijd was iedereen wel geïnfecteerd met minimaal één parasiet.”

Welke parasieten leven er zoal in Afrikaanse darmen?

„Er zijn de eencelligen, amoebes en giardia, die vaak in ongewassen sla zitten, en je hebt wormen, van hele kleine tot lintwormen die 5 meter lang kunnen worden. Die parasieten leven al duizenden jaren met mensen samen, in een vreedzaam evenwicht. Ze maken mensen niet hevig ziek, meestal merk je niets, dat is in het voordeel van de worm. Ik heb zelf een aantal keren een lintworm gehad, ik vind rauw vlees lekker en dat eet je in Ethiopië veel.”

Darmparasieten activeren het immuunsysteem doorlopend, maar wel eenzijdig

Hoe kunnen wormen in de darm beschermen tegen een infectieziekte?

„Darmparasieten activeren het immuunsysteem doorlopend, maar wel eenzijdig. Het immuunsysteem bestaat uit twee paden. Linksaf is de antistoffen-route, waarin bepaalde witte bloedcellen, de B-cellen, antistoffen maken tegen een ziekteverwekker. Rechtsaf is de T-cellen-route. Die prikken onder meer geïnfecteerde cellen en bacteriën lek en ruimen die op door ze als het ware ‘op te eten’.

„Het Afrikaanse immuunsysteem staat afgesteld naar links, door al die parasieten: met antistoffen wil het de wormen te lijf. Die zijn namelijk veel te groot voor de T-cellen. Een infectie met het coronavirus vraagt juist om het rechter pad, virussen worden door T-cellen bestreden. Bij Europeanen staat het immuunsysteem aanvankelijk in het neutrale midden. Een corona-infectie wakkert de rechterkant aan, maar dat kan tot een hyperreactie leiden: een overdreven reactie van de T-cellen, de bekende cytokinestorm. Dat gebeurt bij de mensen die aan de beademing moeten op de IC.

„Dat zie je in Afrika veel minder omdat het immuunsysteem op links staat afgesteld door de wormen, is de hypothese.”

Iedereen die positief testte, zo’n 2.500 mensen, moest een paar weken bivakkeren in een quarantainekamp

Die wilde hypothese testten jullie in het door oorlog geteisterde Ethiopië. Dat lijkt me nogal een uitdaging.

„Er woedt een onafhankelijkheidsoorlog in de noordelijke regio, Tigray. Maar de corona-aanpak in Mekelle, de hoofdstad daar, was strak georganiseerd. Alle reizigers, al het zorgpersoneel, alle contacten van Covid-19-patiënten en mensen met klachten werden vanaf april vorig jaar getest, pakweg 65.000 mensen. Iedereen die positief testte, zo’n 2.500 mensen, moest een paar weken bivakkeren in een quarantainekamp. We zagen dat driekwart van hen geen enkel symptoom ontwikkelde, nog geen snotneus of zere keel.

„Van de mensen die wilden meedoen en van ernstig zieke Covid-19-patiënten in ziekenhuizen hebben we poep verzameld. Onder de microscoop telden we hoeveel wormpjes, parasieten en eitjes daarin zaten, en welke dan.

„Mijn collega Dawid Wolday, die het onderzoek ter plekke deed, moest uiteindelijk eind 2020 vluchten naar Addis Abeba. Daar heeft hij het onderzoek voortgezet, daarom komt een deel van de patiënten in de studie uit Addis Abeba.”

Als je waar voor je geld wilt, moet je eerst Afrika volledig vaccineren

Hadden besmette mensen zonder klachten vaker darmparasieten?

„Overduidelijk. Van de positief geteste mensen die geen of weinig klachten kregen, had ruim de helft wormen of andere parasieten. Bij de mensen die Covid-19 kregen, was dat slechts 10 procent. Bij de allerziekste patiënten zagen we nauwelijks parasieten. Het onderzoek is deze zomer gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift dat is gelieerd aan The Lancet - een kleine overwinning.”

„Nu willen we natuurlijk weten of het een oorzakelijk verband is, welke parasieten bescherming geven, en hoe lang je ze moet hebben.”

Wat betekent dit voor de bestrijding van Covid-19 in Afrika?

„Sommige westerse vaccins, zoals die tegen tuberculose, cholera en malaria, werken minder goed in Afrika. Dat heeft vaak te maken heeft met worminfecties. Dat zou voor Covid-vaccins ook kunnen gelden.”

Lees een interview met parasitoloog Maria Yazdanbakhsh: Parasieten kunnen ons ziek maken, maar ook ons afweersysteem helpen

Veel mensen zijn mogelijk beschermd door wormen. Zijn vaccinaties wel nodig?

„Zeker, want de besmettelijkere deltavariant maakt ook daar meer mensen ziek. Als we Afrika niet vaccineren blijft die variant woekeren, en misschien verandert hij wel in een delta-plus. Als je waar voor je geld wilt, moet je dus eerst Afrika volledig vaccineren, voordat je in westerse landen de derde prik uitdeelt.”

Bieden darmparasieten ons iets voor de behandeling van Covid-19?

„We leren er vooral door over het menselijk immuunsysteem, en waardoor onze immuunreactie zo waanzinnig uit de hand loopt.

Dus er komt nog geen wormencocktail als medicijn?

„Ik zou daar geen winkeltje in willen beginnen. Nog niet.”