De Amerikaanse weigeraar omarmt vaak pas op zijn ziekbed het vaccin

Veel patiënten die verpleegster Bonnie Powell deze zomer op haar Covid-afdeling ziet belanden, klampen haar na opname meteen aan. „Wanneer kan ik alsnog een vaccin krijgen?”, willen ze dan weten. Of ze vragen haar hun familie te bellen om te zeggen dat dit virus toch geen geintje is. „‘Zeg ze een prikafspraak te maken, voordat ze spijt krijgen’”, vertelt Powell tijdens haar ontbijtpauze, in een eetkamer van het Singing River-ziekenhuis in Ocean Springs, een stadje aan de zuidelijke Golfkust van Mississippi.

Powell (32) werkte ook met Covid-patiënten tijdens de sterftepiek van afgelopen winter. Hoewel er sindsdien meer en betere behandelmethodes beschikbaar zijn gekomen, vindt ze de tweede besmettingsgolf die deze zomer over Mississippi spoelt mentaal zwaarder. De patiënten zijn geen zeventigers en tachtigers meer, maar veertigers en vijftigers. „Mensen zonder medische voorgeschiedenis, die heel ziek kunnen worden.”

Bovenal raken deze patiënten haar meer, omdat ze hier liggen nadat ze maandenlang de vaccinaties hebben afgeslagen. „Het is erg ontmoedigend weer een kamer binnen te stormen bij iemand die verslechtert, en te beseffen dat diegene een simpele stap had kunnen zetten om veel minder ziek te worden. Maar mensen hebben een mentaliteit van: mij overkomt het niet.”

In de VS waren vaccins vanaf maart voor elke volwassene beschikbaar. Ze zijn nu op de laagdrempeligste plekken te krijgen, niet zelden met cadeautjes toe. Toch blijft de Amerikaanse vaccinatiegraad steken op 64 procent van de volwassenen. De andere 36 procent weigert de prik, uit steeds stelligere overtuiging.

„Velen van ons zijn gefrustreerd over de tachtig miljoen Amerikanen die ongevaccineerd blijven”, zei president Biden donderdag bij zijn aankondiging van vaccinplichten binnen de federale ambtenarij en bij bedrijven met honderd of meer mensen in dienst. Daarmee zette de Democratische president het al verhitte vaccindebat verder op scherp. Vooral Republikeins stemmende Amerikanen slaan de prik af. Ook al werden de vaccins nog ontwikkeld onder ‘hun’ president Donald Trump, onder veel van diens kiezers heerst een antivax-sentiment: toen de ex-president half augustus een rally gaf in Alabama en zijn aanhang voorzichtig opriep zich te laten vaccineren, werd hij uitgejouwd.

Van Powells patiënten blijft een op de zeven ook op hun ziekbed de prik weigeren, schat ze. „Die zeggen: ‘O, ik ben hier alleen maar voor een beetje zuurstof en dan ga ik weer naar huis’. Maar dan hebben ze toch meer behandeling nodig, meer medicatie en worden ze zwakker en zwakker.” Of ze zeggen: ik heb het nu gehad, ik ben immuun. „Maar je kunt elk laagje bescherming gebruiken bij dit virus.”

Veldhospitaal en extra mortuaria

Mississippi bungelt onderaan in de prikstatistieken, maar staat samen met andere zuidelijke staten bovenaan als het gaat om ziekenhuisopnames en Covid-doden. Sinds half juli – tien dagen na alle barbecues en vuurwerkshows rond de Fourth of July – stroomden de ziekenhuizen langs de Golfkust plots weer vol. In het slecht gevaccineerde Zuiden spelen zich sinds de opmars van de besmettelijkere Deltavariant taferelen af die de VS kenden uit het prille begin van de pandemie – toen er nog geen vaccin beschikbaar was. Florida moest mobiele mortuaria bestellen. In Jackson, de hoofdstad van Mississippi is een veldhospitaal geopend in de parkeergarage van het ziekenhuis.

Het nieuws hierover heeft geleid tot een kleine toename van het aantal prikken in de hardst getroffen zuidelijke staten, maar in Alabama en Mississippi blijft twee derde van de bevolking niet volledig ingeënt. Gezondheidsautoriteiten houden hun hart vast voor het najaar, als het griepseizoen begint en het virus een paar weken heeft kunnen rondgaan onder ongevaccineerde basisschoolkinderen.

Bill Admire, internist bij het Infirmary-ziekenhuis in Mobile, Alabama, ziet een donkere winter opdoemen, vertelt hij. „Hoe langer het duurt iedereen te vaccineren, hoe meer kans de Deltavariant krijgt om te muteren. En aangezien die al zo besmettelijk en virulent is, zullen veel mensen er ziek van worden, oud en jong.”

Een collega van Admire haalde vorige maand het nieuws toen hij een briefje aan zijn praktijkdeur hing waarop hij aankondigde vanaf 1 oktober geen ongevaccineerden meer te behandelen. „Ik ken die arts en heb hem persoonlijk gesproken. En hij zal heus nog wel iedereen zien en niemand wegsturen. Maar hij kan het gewoon niet langer aanzien dat zoveel mensen een vermijdbare dood sterven. Hij wilde een signaal afgeven.”

Het virus is politiek geworden. Democratische kiezers keuren maatregelen als mondkapjes of vaccinbewijzen veelal goed en laten zich in hoge mate inenten. Progressieve media analyseren dat rechtse Amerikanen het vaccin weigeren om de economie en het presidentschap van Biden te ondermijnen, ‘to own the libs’ (om linkse mensen te sarren). Anderen op links wijzen er vrolijk op dat vaccin weigerende Trump-kiezers het Republikeinse electoraat op natuurlijke wijze uitdunnen.

De coronakaart van de VS vertoont in ieder geval grote overeenkomsten met die van de stembusuitslagen: Republikeinse gebieden vlammen op als coronabrandhaarden. Bestuurders van de partij worstelen met het antivax-sentiment onder hun achterban. De Republikeinse gouverneur van Alabama klaagde dat het „tijd begint te worden de ongevaccineerde lui de schuld te geven”. Tegelijkertijd heeft haar staat ‘vaccinpaspoorten’ per wet verboden. Haar ambtgenoot in Mississippi noemt vaccins veilig en effectief, maar sprak een reporter met mondkapje aan op vermeend virtue signalling (opzichtig willen deugen).

Internist Admire noemt „ons maatschappelijk klimaat verontrustend, met alle onwaarheden die rondgaan op sociale media. Of is het een politiek ding? Ik weet het niet. Maar sinds wanneer keert de mensheid de wetenschap en geneeskunde de rug toe?”

Duizend dollar voor een prik

De politieke polarisatie blijkt tijdens een prikevenement dat een lokale Toyota-dealer heeft opgezet in Daphne, een plaatsje met 25.000 inwoners aan de Baai van Mobile, in Alabama . De eigenaar van de autoshowroom, de prominente Iraans-Amerikaanse zakenman Shawn Esfahani, verloot tien weken op rij elke week tien keer duizend dollar onder mensen die zich laten vaccineren. Hij stelt die ton prijzengeld beschikbaar omdat hij zelf in december ternauwernood Covid-19 overleefde. En in zijn geboorteland Iran zijn vaccins zo schaars „dat mensen er wel tienduizend dollar voor zouden willen betalen”, zegt hij telefonisch.

Zijn initiatief levert Esfahani’s bedrijf de nodige haatberichten en enkele dreigementen op, maar hij vindt dat hij niet anders kan. „Dit virus en de problemen die het ons land oplevert, zijn niet politiek gemotiveerd. De politici willen dat er van maken, maar het is een kwestie van leven en dood.”

Op de laatste dinsdag van augustus zijn Wendy Phillips, haar veertienjarige dochter Meredith en een schoolvriendin op de prikloterij afgekomen. Moeder liet zich pas vorige maand vaccineren, nu komt ze voor de tweede prik. Ze was druk, werkt toch vanuit huis en haar puberdochter zei dat vaccineren iets ‘links’ was. Phillips: „Terwijl het helemaal niet met politiek te maken heeft.” Op de vraag waarom ze aanvankelijk toch naar haar dochter luisterde, stelt ze lachend: „O, dat is gewoon mijn disfunctionele gezin.”

Dan komt Meredith erbij staan, die net haar eerste prik heeft gehaald. Waarom vond zij vaccineren iets voor liberals? „Omdat het voelt alsof iedereen je veroordeelt als je het doet. Mijn vrienden en zo. De regering dwingt je het vaccin te nemen, met alles wat ze zeggen.” Haar moeder: „Dus? Wat maakt dat nog uit als je dood bent?”

Meredith heeft besloten het vaccin te nemen nadat ze zag dat andere delen van het land met een hoge prikgraad veel minder zieken hebben. Toch maakte ze geen selfie van haar inenting om te delen op Snapchat of Instagram. „Ik ben geen Canadees.” Enkele dagen later poseert het drietal wel op de Facebook-pagina van de autodealer met de cheque van duizend dollar die ze hebben gewonnen.

Ruzie op Facebook

Vaccineren levert in meer families debat op, zoals op 25 augustus op de Facebook-pagina van Margaret Meyers. De gepensioneerde internist uit het naburige Fairhope, in Alabama, plaatste op haar profiel het recentste aantal lokale ziekenhuisopnames: zoveel mensen met Covid-klachten, zoveel op de IC, zoveel procent ongevaccineerd. Meyers (70) plaatst die cijfers bijna dagelijks. Toen ze er eind juli mee begon, waren deze nog voor intern gebruik; de ziekenhuisleiding tikte haar op de vingers toen de lokale nieuwszender ze al snel oppikte. „Ik vind dat deze informatie openbaar moet zijn. Anders begrijpen mensen niet hoe ernstig de situatie hier is”, vertelt Meyers bij haar thuis.

Haar schoonzoon Patrick reageerde op het bericht met een vraag: „Waa[r] zijn de griepstatistieken???” Als hij vervolgens ook het nut van vaccins in twijfel trekt, ontspint zich een discussie. Een met Meyers bevriende arts schrijft: „Ik ben hier niet om met je in discussie te gaan om iets te bewijzen wat ik al weet. Het raakt me niet. Jij raakt me niet tot je bij mij op de IC ligt. We spreken elkaar dan wel.”

Een kleine week na dit online geruzie is Patrick Wagner bereid zijn visie te geven op de Amerikaanse corona-aanpak. Hij wil afspreken in de studio van WABF, het radiostadion van Fairhope: hij vertrouwt journalisten en massamedia niet en wil graag een eigen opname van zijn gesprek met NRC hebben. De 56-jarige Wagner is een joviale man, eigenaar van een koelinstallatiebedrijf en groot Trump-fan. „Het beste wat ons land is overkomen. Een president die precies deed wat hij zei.”

Toch was Wagner een van de rallybezoekers die de ex-president vorige maand uitjouwden in Alabama, toen hij daar voorzichtig opriep tot inenting. Wagner wantrouwt eigenlijk de hele coronacrisis. „Ik denk dat het allemaal onderdeel is van een poging een stembusgang te stelen.” Door een pandemie te laten uitbreken in verkiezingsjaar 2020 spanden Democraten, Biden en gezondheidsdienst CDC volgens hem samen met China om Trump te laten verliezen. „De verkiezingen van november zijn de grootste misdaad ooit gepleegd in de VS. Misschien wel in de wereld.”

In het jaar dat het land door corona op slot ging, gaf Wagner veel feestjes. Hij nodigde tijdens de lockdowns werkloze bands uit om concerten bij hem thuis te geven. „We lééfden. We gingen niet in angst leven of sterven. We lieten ons geen vrees aanpraten door de media. We leefden. En we leven nog steeds.”

De vaccins trekt hij om allerlei redenen in twijfel. Hij vindt ze te snel in gebruik genomen en stelt dat de langetermijnrisico’s nog maar moeten blijken. In goed gevaccineerde staten liggen amper nog mensen met Covid-19 in het ziekenhuis, maar Wagner vraagt zich af „hoe gezond ze daar over een paar jaar nog zijn”.

Hij wijt de opkomst van nieuwe besmettelijke varianten aan vaccins. Die zouden een wapenwedloop met het virus hebben ontketend, waardoor dit tot steeds gevaarlijkere versies muteert. „Bovendien verspreiden de gevaccineerde mensen nog steeds virusdeeltjes als een malle.”

Hij vertrouwt Big Pharma, de grote farmaceutische bedrijven, sowieso niet, na medicijnen die ze eerder van de markt hebben moeten halen, of de verslavende opiaten die ze aan de Amerikaanse bevolking sleten. Mocht hij ziek worden dan neemt hij ivermectine, een ontwormingsmiddel dat bij vaccinsceptici snel aan populariteit wint als (onbewezen) medicijn tegen Covid-19.

Dan mengt Wagners vrouw Julie zich in het gesprek. Zij twijfelt of ze een prik zal halen. Haar meeste kinderen zijn gevaccineerd, óók haar dochter die in verwachting is van hun eerste kleinkind. Als dat in november geboren wordt, wil ze veilig op kraambezoek kunnen. Ze denkt dat het vaccin werkt en „voor de meeste mensen veilig en effectief is. Maar ja, wat Patrick zegt: is het dat over vijf jaar ook nog? Het kan zo zijn, misschien ook niet. Er zijn eerder zoveel foute medicijnen door de [medicijnwaakhond] FDA goedgekeurd.”

Julie Wagner maakt zich zorgen over de verdeeldheid over vaccins. „Ik denk dat de haat waarmee ongevaccineerde mensen benaderd worden, ook maakt dat zij zeggen: ik hoef je vaccin niet, want je valt me met zoveel gemeenheid en onvriendelijkheid aan…” Ze ziet het onder meer op Facebook. „Artsen die zeggen: ik ga jou niet op mijn IC toelaten omdat je ongevaccineerd bent.”

Toch kan Julies moeder Margaret, de gepensioneerde internist, zich wel voorstellen dat vaccinatiestatus deze winter een rol gaat spelen als de ziekenhuizen echt overlopen. Dat het een van de variabelen wordt waar artsen bij triage naar kijken, naast leeftijd en onderliggende klachten. „Het is uiteindelijk gewoon darwinistisch. In de evolutie overleven soorten die zich het best kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden. Covid-19 gaat de stommeriken die het vaccin niet willen het hardst treffen.”

Wegrennend zorgpersoneel

Volgens Lee Bond III, topman van de ziekenhuisgroep Singing River in Mississippi, kunnen mensen het beste met empathie benaderd worden als je wilt dat ze alsnog de prik nemen. „Sommigen ga je nooit overtuigen, maar op de anderen moet je juist niet te hard inpraten”, zegt hij in zijn kantoor in Ocean Springs. Zo kan hij totdat Bidens verplichting van kracht wordt ook zijn personeel niet dwingen de prik te halen. Dat rent al weg van de Covid-afdeling om elders aan de slag te gaan, of naar andere, beter betalende of gezondere staten te vertrekken. Hij kampt al met groeiende personeelstekorten.

Bond sluit niet uit dat vaccinstatus een factor gaat spelen bij triage. „Ik denk dat dit de komende twaalf maanden wel ergens in het nieuws gaat komen.” Maar niet in zijn ziekenhuizen. Hoe vol die ook liggen, in Mississippi zijn gewoon te veel mensen niet gevaccineerd om hen te kunnen weigeren. „Wij zullen voor iedereen moeten zorgen.”

De coronapiek die de Golfkust en de rest van het Zuiden – na een paar maanden bedrieglijke rust – nu te verstouwen krijgen, had lang niet zo hoog hoeven zijn. Zijn uitgeputte verplegers worden hier dagelijks aan herinnerd, zegt Bond: „We maken meermaals mee dat mensen op hun sterfbed zeggen: ‘Alsjeblieft, zeg mijn familie dat ze niet naar die kwakzalver op Facebook moeten luisteren. Ik wou dat ik niet had geluisterd naar mijn vrienden voor wie alles politiek is. Alsjeblieft, zeg mijn familie dat ze zich laten vaccineren’.”