Overvloed aan vrije tijd kan leiden tot een ontspoorde bevolking

In mijn leven voeren twee engelen dagelijks een intense strijd om mijn aandacht. De goede engel spoort mij aan om mijn agenda te respecteren, nu en dan een moeilijk boek te lezen en tijd voor vrienden en familie te maken. De slechte engel moedigt mij juist aan om de notificaties op mijn smartphone onmiddellijk te checken, mij in onnozele discussies op Twitter te mengen en eindeloos luchtige filmpjes op Instagram te consumeren.

Het is aan het eind van de dag meestal gelijk spel, maar op dagen waarop de goede engel de slag wint, sta ik meestal versteld van mijn prestaties. Dan voel ik mij een trotse burger die op een gezonde manier met zijn tijd is omgegaan.

Maar op dagen waarop de slechte engel de overhand heeft, word ik meestal door schaamte overmeesterd. Dan schaam ik mij voor het feit dat ik te veel uren aan mediaconsumptie en entertainment heb besteed in plaats van vrienden en familie te zien, te sporten, gezond te eten en mijzelf cultureel te voeden.

De strijd tussen de twee engelen om mijn aandacht hangt samen met een van de grootse vragen in onze welvarende samenlevingen: hoe kunnen wij op gezonde manier invulling geven aan onze vrije tijd? Het is een vraag die weer relevant blijkt nu vakbond CNV heeft aangekondigd tijdens de cao-onderhandelingen zich te zullen inzetten voor een 30-urige-werkweek. Een kortere werkweek kan volgens de vakbond bijdragen aan de preventie van psychische problemen zoals burn-out. „In de praktijk pakt de kortere werkweek goed uit. Diverse proeven bij bedrijven tonen aan dat mensen gelukkiger zijn, efficiënter en productiever”, aldus CNV-voorzitter Piet Fortuin.

Los van de voortgaande discussie over de wenselijkheid van een kortere werkweek (dat die er komt is een kwestie van tijd), is het de vraag of een kortere werkweek tot een gezondere bevolking zal leiden. Een snelle blik op hoe Nederlanders nu al hun vrije tijd besteden geeft een goede basis om te stellen dat korter werken niet automatisch tot een gezondere leefstijl zal leiden.

Uit het SCP-rapport De sociale staat van Nederland 2020 blijkt dat de gemiddelde omvang van de vrije tijd in 2016 bijna 44 uur in de week was. Bijna de helft van deze vrije tijd (19,6 uur) besteedde de Nederlander aan mediaconsumptie (kijken, luisteren, lezen). Dat is meer dan het dubbele van wat Nederlanders gemiddeld aan sociale contacten hadden besteed (8,2 uur per week) en tien keer zoveel als de Nederlanders besteedden aan vrijwilligerswerk en bijeenkomsten (1,7 uur per week).

Het is belangrijk om te vermelden dat Nederlanders mediaconsumptie vaak combineren met overige vrijetijdsactiviteiten (podcast luisteren tijdens het wandelen, YouTube tijdens het eten, Netflixen tijdens het reizen). Dat verklaart waarom de Sociale staat van Nederland de totale mediatijd voor de Nederlanders al sinds 2013 inschat op gemiddeld rond 8,5 uur per dag. Met andere woorden, Nederlanders besteden een derde van hun tijd aan mediaconsumptie.

Het wordt nog ontluisterender als je de kwaliteit van de geconsumeerde media en de excessen van overvloedig mediagebruik onder de loep neemt. Zo is pornografie verantwoordelijk voor zo’n 30 procent van al het internetverkeer. Na de erkenning van gameverslaving als een officiële verslaving in 2018 is het een kwestie van tijd dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ook pornoverslaving in de lijst van psychische ziektes meeneemt.

Kortom, het is niet gewaagd om te veronderstellen dat een overvloed aan vrije tijd, indien die niet in goede banen wordt geleid, kan leiden tot een ontspoorde bevolking. Naast de genoemde game- en pornoverslaving, denk ik ook aan hoe Nederlanders overgeleverd worden aan excessen zoals misinformatie, complottheorieën en algoritmische manipulatie.

Er is onvoldoende basis om te veronderstellen dat Nederlanders ineens een gezondere invulling zullen geven aan hun vrije tijd als zij minder werken.

Daarom begin ik er steeds meer van overtuigd te raken dat de samenleving behoefte heeft aan nieuwe pedagogen die zich inzetten om volwassenen op te voeden, opdat een leven lang leren een middel wordt om een gezonde invulling te geven aan onze vrije tijd.

Wie niet wil dat zijn bevolking verzuipt in een zee van vrije tijd en de excessen wil voorkomen van overmatig mediagebruik, moet ook bereid zijn om een pedagogische kader te schetsen. Het is een illusie om denken dat zodra je van de leerplicht af bent, je ineens de kunst beheerst om wijze beslissingen te nemen. We blijven immers gevoelig voor de stem van de slechte engel.