Tijd dat Rutte Kaag serieus gaat nemen in formatiegesprekken

Aan spektakel geen gebrek in politiek Den Haag. Na het klappen van de formatie vorige week haalde D66-leider Sigrid Kaag maandag in de jaarlijkse HJ Schoo-lezing hard uit naar haar beoogde coalitiepartner Mark Rutte. Zonder Rutte bij naam te noemen maar in een duidelijke verwijzing naar de VVD-leider had ze het over „degenen die om het hardst roepen hoe onwijs gaaf ons ‘landje’ toch wel is”. Ze verwijt Rutte dat de formatie is vastgelopen en houdt hem verantwoordelijk voor de verstikkende bestuurlijke cultuur die onder meer heeft geleid tot de Toeslagenaffaire. In Den Haag wordt politiek bedreven „door koffie te drinken, relaties te managen, en binnenskamers spelletjes te spelen met partijpolitieke emotie”. „Ik voel me daar niet bij op m’n gemak.”

Lees ook: Kaag haalt in toespraak hard uit naar Rutte

In een indrukwekkende toespraak zette de D66-leider met de nodige zelfreflectie – en dat is bijzonder in Den Haag – uiteen wat de grote, vaak Europese uitdagingen zijn waarvoor Nederland staat op het gebied van klimaat, sociaal-economische ongelijkheid, migratie en wereldpolitiek. Ze stelt daarbij terecht vast dat het onder Rutte – en dus ook onder D66 in de afgelopen jaren – niet gelukt is om „iets groots” te bewerkstelligen. Ook in haar analyse over het „Haags gedoe” zit veel waarheid. In Den Haag wórdt politiek vaak gereduceerd tot een wedstrijdje ‘aandacht’, waarbij het niet zozeer draait om wat goed is voor Nederland, maar wat goed is voor politieke partijen of voor het bewaren van de vrede in een coalitie.

Natuurlijk is het toeval dat de HJ Schoolezing dit jaar precies valt op het absolute dieptepunt van de formatie. Toezeggen dat je zo’n lezing gaat doen, doe je vaak ruim van tevoren. Achteraf bleek dat Kaag op de valreep haar lezing heeft aangescherpt met onder meer de impliciete verwijzingen naar Rutte. Daarmee heeft ze de verhoudingen doelbewust op scherp gezet en op het oog gedaan wat ze anderen verwijt: dat er niet in het landsbelang wordt gehandeld. Tussen Rutte en Kaag hing dinsdag tijdens het debat over het eindverslag van informateur Mariëtte Hamer een ijzige sfeer. Terwijl andere Kamerleden alweer lachten om de vele grapjes van Rutte, bleef Kaag steeds stug de andere kant op kijken. Rutte gaf zijn visie op vrouwelijk leiderschap: hij zette Kaag neer als politieke ‘bruid’, die hijzelf helaas niet „ten huwelijk” kan vragen omdat ze al getrouwd is.

Lees ook: de escalatie van Kaag is tactisch en persoonlijk

Je kunt zeggen: de timing van Kaags kritiek is ongelukkig, ze heeft de sfeer verder verziekt op een delicaat moment in de formatie. Je kunt ook zeggen: Rutte heeft nog niet eerder zo’n harde politieke tegenstander tegenover zich gehad. Iemand die niet meelacht of zich laat inpakken door zijn grappen. Iemand die hij de komende weken alsnog serieus zal moeten nemen.

Kaag maakte duidelijk meer krediet te hebben verwacht. In april dit jaar stond Rutte in de Tweede Kamer, door tal van ‘leugentjes’, onder zware druk. Kaag schoot hem toen te hulp, door geen steun uit te spreken voor een motie van wantrouwen. Wel diende ze zelf, met CDA-leider Wopke Hoekstra, een lichtere ‘motie van afkeuring’ in, om toch een statement te maken. Daarvoor verwachtte ze wel een deemoedige opstelling terug van Rutte. Die bleef uit.

Vorige week maakte de VVD-leider duidelijk dat hij niet van plan is om de progressieve coalitie die Kaag voor ogen heeft – met GroenLinks en PvdA – te steunen. „Misschien was ik al die tijd al te goedgelovig”, zei Kaag maandag in haar lezing. Misschien wordt het tijd om een keuze te maken. Kan ze door met Rutte of niet? Wees daar helder over.