Migratiecrisis aan de grens komt de Poolse regering niet slecht uit

Aan viervoetige migranten die ongecontroleerd de ‘groene grens’ tussen Wit-Rusland en Polen oversteken, zijn ze rond het oerbos van Bialowieza wel gewend. Wilde zwijnen, herten, wolven en bizons hebben vrij baan over deze buitengrens van de Europese Unie. Nu sinds enkele weken dagelijks ook honderden migranten op twee benen oversteken, helemaal afkomstig uit Afghanistan, Irak en Congo, is Polen in rep en roer. Voor het eerst sinds de communistische tijd is de noodtoestand uitgeroepen, het grensgebied is tot ‘no go area’ verklaard en er verrijst een 2,5 meter hoog grenshek. Het eerder zo polariserende migratiedebat is helemaal terug in Polen.

Lees ook Wit-Rusland gebruikt migranten om Litouwen (en Europa) te straffen

Ryszard Komanowski (54) heeft „godzijdank” nog geen migrant gezien, vertelt hij wanneer hij – biertje bij de hand – pauze neemt van een bouwklus op tien kilometer van de grens. Meestal werkt hij als beheerder in het bos waardoor de niet-Europese migranten westwaarts proberen te komen zonder opgepakt of teruggeduwd te worden door de grenspolitie. „Ik ben bang. Iedereen is bang”, zegt Komanowski. „Dit was altijd een heel rustig en veilig gebied. Totdat Loekasjenko de verkiezingen vervalste, met de halve wereld ruzie kreeg en nu allemaal vreemde mensen op ons af stuurt.”

In reactie op sancties van de EU zou de Wit-Russische dictator Aleksandr Loekasjenko deze zomer toeristenvisa uitdelen aan met name Afghanen, Koerden en Afrikanen die via zijn land hun weg naar West-Europa hopen te vinden. Eerst liep hun route vooral via Litouwen, waar de Wit-Russische oppositie toevlucht heeft gekregen. Sinds Polen met veel bombarie de kritische Olympische atlete Kristina Timanovskaja uit Tokio haalde, is de koers verlegd naar Polen.

Beeldvorming

Hoeveel mensen met succes zijn overgestoken is niet bekend. De Poolse grenspolitie arresteerde er tot nu toe ruim duizend en „3.706 pogingen zijn verijdeld”, meldt een woordvoerder per email.

Volgens organisaties die zich inzetten voor de waardige behandeling van migranten kan dat alleen maar betekenen dat duizenden mensen die het recht hebben in Polen asiel aan te vragen terug de grens over worden geduwd. Zulke ‘pushbacks’, waar ook Griekse en Kroatische grenswachten zich aan schuldig maken, gebeuren sinds vorige week de noodtoestand werd afgekondigd volledig buiten het zicht. „Het is vrijwilligers onmogelijk gemaakt om migranten in nood te helpen met voedsel, water en medische zorg en journalisten is verboden er verslag van te doen”, zegt activiste Marysia Zlonkiewicz (36). „We mogen niet meer weten wat zich daar precies afspeelt.”

Een gebied van ongeveer drie kilometer van de grens is nu verboden terrein voor iedereen die er niet woont. Zelfs wanneer de wijzer van de benzinemeter diep in het rood staat, zijn militairen en politieagenten die de weg naar Bialowieza bewaken onvermurwbaar. „Als je zonder benzine komt te zitten, bel je de wegenwacht maar”, zegt een agent nors.

De noodtoestand is volgens de conservatief-nationalistische Poolse regering nodig om „de gevaarlijke situatie aan de grens te beheersen” en vanwege een gezamenlijke militaire oefening die Rusland en Wit-Rusland deze maand houden. In een land waar de angst voor migranten én voor Rusland fors is, steunt een meerderheid de maatregelen.

Volgens critici is de werkelijke reden van de regering dat zij de beeldvorming van wat zich aan de grens afspeelt volledig wil bepalen. Eerder ontstond een mediacircus rond een groep van ongeveer dertig Afghanen die in het grensgebied waren klemgezet door Wit-Russische grensbewakers aan de ene en Poolse aan de andere kant.

De beelden straalden uit dat de regering de situatie niet onder controle heeft en zorgde voor sympatie voor de klemgezette migranten.

Nu Polen voor het eerst de frontlinie is in de Europese strijd tegen migratie, kan PiS daar opnieuw van profiteren

Zlonkiewicz herinnert zich goed hoe regeringspartij PiS de verkiezingen van 2015 won met een keiharde opstelling in de migratiecrisis. „Hun angstmanagement is een politiek wapen.” Nu Polen voor het eerst de frontlinie is in de Europese strijd tegen migratie, kan ze daar opnieuw van profiteren. De regering dreigt miljarden aan Europees geld mis te lopen door het conflict over de rechtsstaat en heeft sinds kort geen parlementaire meerderheid meer. „Nu gaat het weer alleen maar over migratie en kan de regering daadkracht uitstralen”, zegt de activiste.

Lees ook Gestrande Afghanen bij Poolse grens zijn mogelijke voorbode van nieuwe migratiecrisis

Gelukzoekers

Zlonkiewicz, die verbonden is aan de stichting Chlebem i Sola (Brood en Zout) heet, is met een tiental andere activisten uit Warschau gekomen om migranten te helpen, maar ook om met lokale bewoners te praten in de hoop hun angst voor niet-westerse migranten weg te nemen. „Zij zien vaak alleen de propaganda en een vijandbeeld.”

Ryszard Komanowski is niet met een gesprek te overtuigen. „Ik heb niks tegen migranten uit Wit-Rusland zelf. Maar misschien dragen die moslims wel bomgordels.” Maar lang niet iedereen in deze conservatieve regio van Polen is zo angstig.

Bewoonster Oliwia Hurley (43) voelt zich erg begaan met de migranten. „Het argument dat je hier steeds hoort om ze buiten te houden, is dat die mensen geen ‘echte’ vluchtelingen zouden zijn. Maar wij zijn zelf ook een land van migranten. In de jaren tachtig, toen hier geen oorlog was, vertrokken anderhalf miljoen Polen die geen risico liepen op politieke vervolging naar het westen. Puur op zoek naar een beter leven. Waarom zouden we dat deze mensen niet gunnen?”

Hurley verhuisde vier jaar geleden met haar Engelse echtgenoot – en inmiddels twee kinderen – terug naar haar geboortegrond. „We vertrokken uit Londen om ze een onbezonnen jeugd te geven in de idyllische natuur en omringd door gastvrije mensen. In plaats daarvan moeten ze nu langs agenten met grote geweren om boodschappen te kunnen doen in het volgende dorp en wonen we hier binnenkort naast een grenshek van prikkeldraad.”

Correctie (10 september 2021): In een eerdere versie van dit bericht stond dat de NAVO-landen later deze maand een oefening houden in het Zwarte Zee-gebied. Die oefening vond echter in juni en juli plaats.