Dit zijn de beste politieke boeken van het jaar

Uit een recordaantal van 81 inzendingen heeft de jury van de jaarlijkse PrinsjesBoekenprijs weer drie boeken geselecteerd. De winnaar zal donderdag 16 september a.s. in de Eerste Kamer bekend worden gemaakt tijdens de bijeenkomst ‘Democratie in Woord en Beeld’. De stroom boeken die de driekoppige jury kreeg toegestuurd laat volgens voorzitter Mark Verheijen, bestuursadviseur en oud-Tweede Kamerlid (VVD), zien dat ‘het politieke boek leeft’.

Daarbij maakt hij wel de kanttekening dat er sprake was van een verkiezingsjaar en dat levert altijd meer politieke boeken op. Omdat bijvoorbeeld nogal wat politici hun ideeën op papier zetten. Van hen haalde alleen Pieter Omtzigt met zijn plan voor een nieuw sociaal contract de longlist van twaalf, waar vervolgens de top 3 uit is voortgekomen. De uiteindelijke genomineerden zijn Harm Ede Botje en Mischa Cohen met hun boek Mijn meningen zijn feiten over de opkomst van Thierry Baudet; Hans de Geus die in Hoe ik toch huisjesmelker werd de woningcrisis beschrijft, en Hubert Smeets die zich zette aan een biografie van Hans van Mierlo onder de titel Een wonderbaarlijk politicus.

De oogst aan politieke boeken over het voorbije parlementaire jaar wijst volgens Verheijen wel op een zekere trend. ‘Er waren nogal wat boeken, gelukkig ook van ambtenaren, met systeemkritiek. Ook is er veel meer geschreven over rechts dan over links.’

Wat maakt een boek uiteindelijk het béste politieke boek? Het blijft altijd weer een moeilijke en ingewikkelde afweging geeft Verheijen toe. ‘We kijken naar kwaliteit en leesbaarheid, maar vooral ook relevantie.’

Nominatie 1 Dit boek laat uitstekend zien hoe Thierry Baudet zo ver gekomen is

Voor een biografie is het eigenlijk veel te vroeg. Maar het boek van Harm Ede Botje en Mischa Cohen over Thierry Baudet heeft er wel alle trekken van. De nog maar korte levensloop van de 38-jarige partijleider van Forum voor Democratie wordt erin beschreven volgens de ‘wetten’ van de biografie. Aan de hand van talloze gesprekken met familie, (voormalige) vrienden, studiegenoten, analyses van zijn openbare optredens en geschriften schetsen de auteurs een beeld van Baudet. Dat is uitstekend gelukt, hoewel zij het zonder de medewerking van hun hoofdpersoon moesten doen.

Het duiden van het verschijnsel Baudet en het beschrijven van zijn toekomstkansen is hen minder gelukt, en dat geven zij in het slothoofdstuk zelf toe. Er valt moeilijk grip te krijgen op Baudet omdat hij ‘veelkantig’ is, schrijven ze. ‘Vasthoudend en doelgericht maar ook zweverig en onthecht. Losbandig en moralistisch. Een held met vluchtgedrag. Een romanticus met nihilistische trekken.’

Een grote rol in de politiek dichten ze hem niet toe. Hun boek kwam uit voor de verkiezingen van 17 maart j.l. waarbij Forum voor Democratie acht zetels bemachtigde. Daar zijn er na al weer een afsplitsing nog maar vijf van over. En dat is geheel in lijn met wat de auteurs voorzagen.

Zij zien Baudet dan ook niet als Tweede Kamer-politicus maar als iemand die een ‘algehele cultuurverandering’ wil waaraan hij vooral zelf leiding wil geven. Het in de pers goed ontvangen boek laat zien hoe Baudet zover is gekomen.

Nominatie 2 Een toegankelijk geschreven zoektocht in de wereld van vastgoed en geld

‘Een eigen woning kon ik niet betalen, maar meerdere huurwoningen wel.’ Dat is de cruciale zin in het boek Hoe ik toch huisjesmelker werd van journalist Hans de Geus. Eigen onderdak was voor hem als gevolg van de explosief stijgende huizenprijzen, net als voor zovelen, onbetaalbaar geworden. Maar op commerciële basis als belegger onderdak verschaffen aan anderen, bleek financieel wél goed mogelijk. Het is het gevolg van een systeem waarin bezit de laatste decennia steeds ongelijker werd verdeeld en steeds meer werd gefinancialiseerd, schrijft De Geus.

Met als vertrekpunt de woningmarkt, schetst De Geus een systeem dat volledig is vastgelopen. Dat wil zeggen een systeem waarbij arbeid nauwelijks nog iets oplevert, maar bezit des te meer

Zijn boek is een goed geschreven en daarmee een zeer toegankelijke zoektocht in de wereld van het vastgoed en het geld. Een tocht waarin De Geus ook nadrukkelijk zichzelf betrekt. Het ontdoet het boek van de abstractheid die vaak gekoppeld is aan dit soort onderwerpen. Daarbij roept hij ook morele vragen op: mag dat wel, geld verdienen aan schaarste van een essentieel goed? Ja, antwoordt hij. Want het is als ZZP’er eten of gegeten worden.

Met als vertrekpunt de woningmarkt, schetst De Geus een systeem dat volledig is vastgelopen. Dat wil zeggen een systeem waarbij arbeid nauwelijks nog iets oplevert, maar bezit des te meer. Het is de echo van de Franse econoom Thomas Piketty die enkele jaren geleden vooral in linkse kring furore maakte. Op talloze plekken in het boek houdt De Geus de pleitbezorgers van liberalisering een spiegel voor. Dat het zo uit de hand is gelopen, kan toch nooit de bedoeling zijn geweest?

Nominatie 3 Biografie die twijfelaar Hans van Mierlo tot leven weet te brengen

De man die bij leven niet wilde dat er een boek over hem werd geschreven („dan ben je dood”, zei hij) kreeg in januari, elf jaar na zijn dood, dan toch zijn biografie: Een wonderbaarlijk politicus is de titel die journalist en historicus Hubert Smeets het boek gaf. Een titel waaruit zijn fascinatie voor Van Mierlo blijkt.

Al snel wordt duidelijk dat Smeets’ fascinatie verder gaat dan de hoofdpersoon. Het zijn de roerige jaren zestig waarin Van Mierlo – medeoprichter van D66 – zich voor het eerst politiek manifesteerde die Smeets mateloos boeien. Daarmee beperkt hij zich niet tot Nederland. Ook de vernieuwingsbewegingen elders in de wereld worden via de zoektocht naar Van Mierlo (het zoeken is de constante in het boek) uitvoerig belicht.

Lees ook de selectie beste zomerboeken die NRC maakte: Met deze 68 boeken kom je de zomer door

Ook de tijdvakken daarna, zoals de opkomst van het populisme, worden vanuit het perspectief van de ‘ongedisciplineerde libertijn met een intellectuele uitstraling’ belicht. Dat maakt het boek tot veel meer dan een biografie. Zoals Mark Lievisse Adriaanse in zijn recensie in NRC schreef: het is ook een politiek-culturele geschiedschrijving, één die naar meer smaakt.

Smeets heeft bij het schrijven als eerste gebruik kunnen maken van het ‘rijke’ privéarchief dat Van Mierlo naliet. De twijfelaar die Van Mierlo was, komt daardoor in diverse hoofdstukken meer tot leven. Die karaktertrek leidt bij Smeets tot de conclusie dat Van Mierlo ‘geen straffe dirigent’ was omdat hij ‘door zijn onzekerheid wel eens naast de tel van de dagelijkse politiek tikte.’ Het is zo’n typisch beeldende zin die Van Mierlo zelf had kunnen verzinnen.