Biden wilde niet in de koloniale val trappen en vertrok uit Afghanistan

De Amerikaanse president Joe Biden bevindt zich in de Afghanistan-kwestie in een vergelijkbare positie als de toenmalige Britse premier Clement Attlee. Die veroorzaakte een schok toen hij op 20 februari 1947 verklaarde dat het Britse imperium in India zou worden opgedoekt op een datum niet later dan juli 1948. Hij was een socialist. Conservatieve leden van het parlement riepen dat India zou vervallen in chaos en anarchie.

Maar Attlee wilde er zo vlug mogelijk een eind aan maken. India had allang gesnakt naar onafhankelijkheid. Nu moest het ervan komen. Maar de onrust in India was groot. Moslims waren bang voor de overheersing van hindoes. Attlee wilde voorkomen dat het Verenigd Koninkrijk in een burgeroorlog zou worden meegetrokken. Hij besloot daarom de datum van het Britse vertrek nog te vervroegen.

Bloedbad

Zo werd India op 14 augustus 1947 onafhankelijk. Pakistan scheidde zich af. Hindoes en moslims vlogen elkaar naar de keel. Minstens een half miljoen mensen kwamen om het leven. En veel meer mensen verloren hun thuis. De wonden van dit bloedbad zijn nog steeds niet geheeld.

Attlee kreeg van veel mensen de schuld van de chaos in India. Hij had zich te snel teruggetrokken. Hij had een betere politiemacht moeten organiseren. Het leger had moeten ingrijpen. Waarom had Londen niet gewacht tot India was gestabiliseerd?

Joe Biden heeft ook de keuze gemaakt om te vertrekken. De Amerikanen zijn weg uit Afghanistan en hebben het land in wanorde achtergelaten. Ook Biden krijgt nu uit alle hoeken te horen dat de Amerikanen langer hadden moeten blijven. Robert Kagan, een bekende neo-conservatieve intellectueel, schreef in de Washington Post dat de VS zich van begin af aan hadden moeten verbinden aan een militaire interventie van twintig jaar. Helaas, volgens Kagan, was de Amerikaanse interventie altijd aarzelend, met een been in Afghanistan, en het andere been eruit. Maar waarom maar twintig jaar, zou je zeggen. Waarom niet veertig jaar? Of voor altijd?

Lees ook: VS blijken machteloos. Wiens schuld is de chaos in Afghanistan?

De vraag is of het ooit mogelijk was voor Attlee of Biden om India of Afghanistan in goede orde achter te laten. Attlee had tenminste nog het voordeel dat India zou worden bestuurd door ervaren, vrij gematigde politici. Er is geen overeenkomst tussen Jawaharlal Nehru en Mohammed Jinnah (de latere premier van Pakistan) en de Taliban. Niemand twijfelde aan hun legitimiteit. En toch kwam er een burgeroorlog. Biden kon niet vertrouwen op de capaciteit van de Afghaanse regering, laat staan de Taliban.

Het is gemakkelijk om ons achteraf op te winden over Attlee en Biden. Zij hebben ongetwijfeld fouten gemaakt. Misschien was het mogelijk geweest om de schade van hun beslissingen enigszins te beperken. Maar die kans was niet groot. Beide leiders zaten in dezelfde koloniale val waar al zoveel imperiums in waren gestrand. Wanneer de elite van een land afhankelijk wordt van de macht en het geld van een vreemde bezetter, wordt het haast onmogelijk om die bezetting te staken zonder een bende aan te richten. Hoe langer de overheersing duurt, hoe ernstiger de consequenties.

Biden is niet verantwoordelijk voor de Taliban

De Britse premier Harold Macmillan maakte in de jaren zestig een einde aan het Britse koloniale bewind in Afrikaanse landen. De oerconservatieve Amerikaanse journalist William F. Buckley vroeg aan Macmillan of de Afrikaanse leiders wel klaar waren om hun landen zelf te besturen. Zeker niet, antwoordde Macmillan. Maar dat is juist waarom zij de vrijheid moeten krijgen om het te doen. Alleen de praktijk zal hen leren. Wat is het alternatief? De slimste antikoloniale rebellen opsluiten in de gevangenis zou de zaak alleen nog maar moeilijker maken.

Koloniale overheersing gebeurt zelden met duidelijke opzet. Europese rijken in Azië begonnen meestal als handelsposten. Daarna worden plaatselijk potentaten omgekocht en tegen elkaar uitgespeeld. Ten slotte krijgen die landen een koloniaal bestuur. En dit wordt nog later gerechtvaardigd door ‘ethische politiek’, ‘mission civilisatrice’, of de ‘white man’s burden’: de inlanders zouden worden opgeleid en beschaafd door de welgezinde maar ferme hand van hun blanke meesters. Ooit, in een verre toekomst, zouden zij misschien klaar zijn voor zelfbestuur.

Lees ook: Hoe de morele rem op dictatuur verdween

Amerikaans imperialisme is meestal halfslachtiger. Tenslotte zien Amerikanen zich graag als antikoloniaal. Hun rechtvaardiging voor de strijd tegen het communisme in Vietnam, of autoritaire regimes in het Midden-Oosten is het doel om de inlanders te bekeren tot de vrijemarkteconomie en democratie, dikwijls met catastrofale gevolgen.

Maar hoe je het ook rechtvaardigt, het resultaat blijft hetzelfde. Lokale elites, zoals de Afghanen die de afgelopen twintig jaar hun grote steden min of meer onder controle hielden, varen er wel bij. Maar afhankelijkheid brengt corruptie met zich mee. De aanwezigheid van buitenlandse troepen en politieke leermeesters, die vaak weinig benul hebben van lokale toestanden, maakt de kans op competent zelfbestuur alleen maar lastiger.

Naïeve oude baas

De volgevreten koloniale elites verliezen hun politieke legitimiteit. Rebellen hebben meer legitimiteit, maar weten alleen hoe ze met geweld moeten regeren. En zo zit de koloniale macht in de val. Terugtrekken veroorzaakt problemen. Langer blijven maakt alles nog erger.

Attlee en Biden waren zich hiervan goed bewust. Biden wordt vaak afgeschilderd als een naïeve oude baas, die niet beseft wat hij heeft aangericht. Dit lijkt mij onwaarschijnlijk. Ik denk dat hij de troepen uit Afghanistan wilde terughalen juist omdat hij wist wat er zou kunnen gebeuren. Beter om er een snel einde aan te maken dan langer in de koloniale val te blijven zitten.

Dit klinkt hard. Maar Biden is niet verantwoordelijk voor de Taliban. Noch kan hij het helpen dat Afghanistan is geteisterd door oorlogen en invasies. De VS hadden nooit aan een militaire bezetting moeten beginnen. Maar dat is helaas een les die machtige landen nog steeds niet hebben geleerd.