Kabinet heeft plannen voor onteigening honderden boeren

De ministeries van Financiën en Landbouw hebben vergevorderde plannen om honderden boeren uit te kopen en indien nodig te onteigenen, om zo de stikstofuitstoot in Nederland snel terug te brengen. Dit blijkt uit stukken die zijn ingezien door NRC. De kosten van deze operatie kunnen oplopen tot 17 miljard euro. De plannen wijzen op een rigoureus andere aanpak, waarbij dwang niet langer taboe is.

Het demissionaire kabinet wil extra stikstofmaatregelen nemen, omdat grote bouwprojecten nog steeds moeilijk tot stand komen. De Raad van State zette in 2019 een streep door de vergunningverlening voor tal van woningen, wegen en andere projecten, vanwege de door stikstof veroorzaakte natuurschade. De landbouw geldt als grootste uitstoter.

Eerder dit jaar is al een grote stikstofwet door de Tweede en Eerste Kamer aangenomen, maar die zorgt er vooral voor dat Nederland op de lange termijn zijn natuurdoelen haalt. Om nu al de vergunningen voor grote projecten – zoals infrastructuur of de bouw van een miljoen woningen – veilig te stellen, is meer nodig, redeneert het kabinet. Ook daar komt immers stikstof bij vrij. Ambtenaren van de twee ministeries werkten op verzoek van de ministerraad deze zomer gedetailleerde voorstellen uit, die inmiddels zijn doorgerekend in een rapport van het Planbureau voor de Leefomgeving, dat is ingezien door NRC.

Concrete scenario’s

Het PBL-rapport rekent voor meerdere sectoren scenario’s door, maar de plannen voor de landbouw zijn het meest vergaand. Het eerste scenario, van het ministerie van Financiën, stelt voor om productierechten van stikstof uitstotende boeren op te kopen. De kosten ramen de ambtenaren op 9 miljard.

Het andere scenario, van het ministerie van Landbouw, is nog ambitieuzer en voorziet een grote transformatie van de Nederlandse agrarische sector. De overheid koopt daarbij ook de grond van de boeren op, om die vervolgens in te richten voor duurzamere vormen van landbouw: minder dieren, minder milieuvervuiling. Dat kost veel geld: tot 17 miljard.

De grootste doorbraak: ook het ministerie van Landbouw ziet onteigening als onvermijdelijk.

Het zijn vooral de overeenkomsten tussen de twee scenario’s die opvallen: de ministeries delen de gedachte dat er snel extra actie nodig is om de stikstofuitstoot te reduceren. Het is volgens beide visies niet genoeg om een handvol piekbelasters uit te kopen, de grote uitstoters nabij kwetsbare natuurgebieden. Het gaat al snel om meer dan duizend bedrijven, verspreid over het land. En, de grootste doorbraak, ook het ministerie van Landbouw ziet onteigening als onvermijdelijk.

Vorige week concludeerden juridische experts in NRC al dat onteigenen een reële mogelijkheid is. De benodigde wetgeving is er al. Alleen de politieke wil leek te ontbreken, constateerden de experts.

Lees ook Experts: onteigenen boeren kan stikstofcrisis voor 2025 oplossen

Het dwingen van boeren om te stoppen met hun bedrijf geldt als een groot taboe bij politici – en bij boeren zelf. Sjaak van der Tak, voorzitter van boerenlobby LTO, toonde zich vorige week in een interview met NRC nog sceptisch over grootschalige onteigening van boerengrond. Maar ook LTO en andere boerenorganisaties dachten achter de schermen mee over de scenario’s, zeggen ingewijden tegen NRC.

Het politieke debat over de toekomst van de landbouw is in korte tijd sterk veranderd. Zo liet het CDA in de afgelopen maanden het publieke verzet tegen een krimpende veestapel varen. CDA-Kamerlid Derk Boswijk noemde krimp „geen doel op zich maar wel onvermijdelijk”. Een nieuw kabinet zal een besluit moeten nemen over de toekomst van de landbouw. In het ‘document op hoofdlijnen’ dat VVD en D66 uitwerkten, en dat moest dienen als basis voor de vorming van een meerderheidscoalitie, wordt het stikstofdossier niet genoemd.