Gestraft voor het negeren van Gorbatsjovs belangrijkste les

Waarom is Biden niet eerst in de leer gegaan bij Gorbatsjov, voordat hij de Amerikaanse troepen uit Afghanistan terugtrok? Het had voor de hand gelegen. De parallellen zijn legio.

Ten eerste persoonlijk. Beiden waren er zelf bij: eerst op de achtergrond als lid van het centraal comité van de partij respectievelijk senator, later aan het roer als partijleider en (vice)president. Ten tweede politiek. Met een militaire interventie in 1979 wilde partijleider Brezjnev een dolgedraaide bondgenoot in Kabul, die door zijn stalinistische terreur een gevaar werd voor de communistische modernisering van Afghanistan, uit de weg ruimen én een dam opwerpen tegen de islamitische revolutie in Iran. President Bush had in 2001 ook een dubbele ambitie: de Taliban vernietigen én „een beter” Afghanistan bouwen.

Het verschil is dat het Kremlin er hardhandiger inging dan het Witte Huis, maar ook eerder door had dat het mis ging. De Sovjet-Unie sneed zichzelf in de vingers, waarschuwde sovjeteconoom Bogomolov begin 1981 al in een memo. Eind 1982 vroeg de partijtop aan leger en geheime dienst een terugtrekkingsplan op te stellen. Na Brezjnevs dood in 1982 (drie leiderswisselingen in 28 maanden) verliep dat traag. Gorbatsjov vatte na zijn aantreden in 1985 de koe wel bij de horens. „De Sovjet-Unie wil niet in Afghanistan blijven”, zei hij in juli 1986 tot het Politbureau. „Laat Najib [KGB-liaison Nadjiboellah, die iets eerder door Moskou in Kabul in het zadel was geholpen – HS] het heft in handen nemen, laten de Afghanen zelf hun werk doen.”

Natuurlijk waren daarmee de interne conflicten over de Sovjetinterventie – vanaf het begin waren er meningsverschillen binnen en tussen partijtop, legerleiding en KGB – niet meteen opgelost. De aan de Universiteit van Amsterdam verbonden historicus Artemi Kalinovski reconstrueert die onderlinge strijd nauwgezet in zijn studie A long goodbye. Angst voor zowel geopolitieke als binnenlandse repercussies speelde daarbij een rol. Nota bene Gorbatsjovs naaste geestverwant Sjevardnadze, minister van Buitenlandse Zaken, vreesde dat de Derde Wereld de Sovjet-Unie na een aftocht niet meer serieus zou nemen en was bang dat het reactionaire antiperestrojkakamp in eigen land er garen bij zou spinnen. Maar op 15 februari 1989 was het zover. Onder leiding van generaal Gromov, al veel langer criticus van de oorlog, keerden de laatste Sovjettroepen huiswaarts.

De humanitaire prijs van het militair-communistische fiasco was krankzinnig hoog. In tien jaar waren er bijna vijftienduizend (dienstplichtige) Sovjetsoldaten in Afghanistan gesneuveld. In bijna elke (Wit-)Russische of Oekraïense stad is er op begraafplaatsen een apart vak voor deze doden. Het aantal burgerslachtoffers beliep naar schatting een miljoen. De cijfers over twee decennia westerse inmenging zijn vier tot twintig keer lager.

Een half jaar na de Sovjetaftocht viel de Berlijnse Muur en daarmee ook het Sovjetblok in Europa. Weer twee jaar later bestond zelfs de Sovjet-Unie niet meer. Volgens Kalinovski is er geen causaal verband tussen het Afghaanse oorlogsfiasco en de ontmanteling van het Sovjetimperium. Dat is een geruststellend perspectief voor de Amerikanen en Europeanen.

Maar op dit moment is een andere conclusie onontkoombaar. In vergelijking met Gorbatsjov is Biden een ‘loser’.