‘Neem ons mee. Neem ons mee. Red onze zielen’

TOT MAANDAGOCHTEND
Geruchten over uitweg

De eerste golf vluchtelingen spoedt zich zondagmiddag naar het Hamid Karzai International Airport. Onder hen de 32-jarige Ahmad Zia Ahmadi uit Kunduz, die met zijn vrouw en twee jonge kinderen de nacht daar doorbrengt. Ahmadi is een politieofficier. Hij voelde zich daardoor niet veilig in de noordoostelijke provincie en vluchtte twee weken geleden naar de hoofdstad, waar het gezin onderdak heeft gevonden in het ontheemdenkamp Sara-e-Shamali. Onder de vluchtelingen gonst het van geruchten over evacuatievluchten, die klaar zouden staan op de internationale luchthaven. Duizenden mensen hopen op een kans, maar de weg naar het vliegveld loopt snel vol, vertelt Ahmadi. „Het vliegveld was open, verlaten door instanties. We konden de terminal binnenlopen, er was geen personeel bij balies, detectiepoorten waren omgevallen.”

De VS willen de controle terugnemen over het vliegveld. De Amerikaanse militairen hebben een duidelijke prioriteit: evacuatie van eigen personeel en staatsburgers. Ahmadi: „Er was een vertaler van het Amerikaanse leger die maar door een megafoon bleef roepen, ‘Blijf rustig’, ‘We willen helpen’, maar urenlang veranderde er niets.”

De mensen rennen dóór het vliegveld naar de startbaan, waar toestellen klaarstaan. Sommigen worden onder de voet gelopen, een paar anderen worden naar verluidt geraakt door kogels van Amerikaanse militairen, die in de lucht schieten om de menigte te bedaren. „De manier waarop de Amerikaanse veiligheidstroepen op ons reageerden, vond ik ontluisterend. Er werd niet eens naar ons geluisterd”, aldus Ahmadi.

Ahmadi zit uren aan de rand van de landingsbaan. „Er was veel lawaai, schreeuwende mensen, huilende kinderen, de Amerikanen die ons toeschreeuwden. En boven ons klonken de motoren van transportvliegtuigen en helikopters. Het was overweldigend, een nachtelijke hel.” In de vertrekhal, waar ze iets te drinken zoeken, zien ze doden liggen. In de ochtend gaat het gezin onverrichter zake terug naar het vluchtelingenkamp.

MAANDAGMIDDAG
Wanhoopsacties

Hoeveel doden er zijn, blijft onduidelijk. Volgens lokale bronnen een twintigtal. Onder hen mensen die zich aan vliegtuigen hadden vastgeklampt. Enkelen proberen een C-17-transportvliegtuig in te klimmen, maar vallen bij het opstijgen. Het Pentagon bevestigt dat tweemaal een gewapende man is doodgeschoten.

De ene na de andere commerciële vlucht die op het programma staat, wordt geschrapt. De enige resterende optie zijn militaire transporten en overheidsvluchten.

Op het platform krioelt het van de mensen. Het zijn er honderden. Het is niet altijd duidelijk wat er gebeurt, maar het lijkt erop dat Afghaans ambassadepersoneel van meerdere westerse landen, met de juiste visa en papieren, mee mag.

De helikopters die Ahmadi ’s nachts hoorde, brachten bijvoorbeeld evacués van de Amerikaanse ambassade direct naar klaarstaande toestellen. Maar zelfs gesanctioneerde en beveiligde vluchten kunnen door de grote mensenmenigte amper landen of opstijgen. De VS zeggen dat er extra soldaten komen om dat proces de komende dagen beter te laten verlopen. Er wordt extra prikkeldraad gespannen rondom het vliegveld, terwijl burgers over de betonnen muren om het terrein proberen te klimmen.

„Wij konden niet eens het vliegveld binnenkomen, ondanks onze papieren”, vertelt een medewerker van de Nederlandse ambassade. Zij moest op eigen kracht naar de luchthaven komen. De uren gaan voor haar en haar directe familie tergend traag voorbij. „Er werd geen onderscheid gemaakt tussen wie al iets geregeld had of aanspraak kon maken, en wie in blinde paniek kwam. De poort bleef voor iedereen dicht door de Amerikanen – en de talibs hielden de toegangsweg in de gaten.”

Als het Pentagon besluit dat de eigen evacuaties tijdelijk worden gestaakt om de landingsbaan te ontruimen, is zij al terug naar haar huis in de Green Zone. Langs de weg overal Taliban. „Die hele weg durfde ik niet eens op te kijken. En wie weet hoe lang het nog gaat duren voordat een nieuwe operatie het ambassadepersoneel van Nederland kan bereiken.”

MAANDAGNAMIDDAG
Vast in de stad

De medewerkster maakt zich zorgen over hoe de buren haar nu zien, die op de hoogte zijn van de mislukte poging om weg te komen. Het zorgt voor wantrouwen. Bovendien, zegt ze: „Je hebt al afscheid genomen, het besluit genomen dat je weggaat. Veel van ons hebben al onze spullen en huisraad weggegeven of opgegeven.”

Ook vier zussen hebben zich ergens in Kabul verschanst, in de hoop dat zich een opening voordoet - een plek in een toestel én de weg naar het vliegveld. Alle vier werken ze in Afghanistan bij internationale instellingen of mediabedrijven. „De Taliban moet daarom niets van ons hebben, wij horen zeker op hun lijst van personen die niet worden gewaardeerd” vertelt een van hen. De vrouwen presenteren zich als „vrijgevochten” – drie van hen zijn „bewust ongetrouwd”.

Ze vertellen dat ze hoopten via hun internationale contacten het land uit te kunnen. Maar dat is een emotionele keuze. „Waarschijnlijk komt onze vader niet in aanmerking”, zegt een van de vrouwen via WhatsApp. „De gedachte dat we hem moeten achterlaten, terwijl ons thuisland weer wordt ontnomen… Maar hij wil liever dat er íemand van de familie wordt gered, dan niemand.” Op de achtergrond klinken instemmende vrouwenstemmen. De familie zit in een klein appartement in Kabul: niet het huis dat drie van hen delen, maar in het huis van de enige getrouwde zus, in de hoop dat haar positie als echtgenote enige vorm van veiligheid verschaft. Voor het telefoongesprek deden ze de ramen dicht, ze blijven sowieso zoveel mogelijk weg van de ruiten. Zondag zag een van hen Talibanstrijders, toen ze eerst per taxi en later te voet naar hun schuiladres ging. „Met lang haar, burgerkleding én wapens. Dat laatste maakt me bang – wapens in handen van mensen die daar niet formeel de autoriteit voor hebben.”

In Kabul zelf blijft het maandag grotendeels rustig. Talibanstrijders patrouilleren door de wijken, soms in buitgemaakte politiewagens. Maar ’s middags zijn er geruchten dat strijders van deur tot deur gaan en om informatie vragen. Als dat zo is, is er een kans dat bekenden naar de vier zussen wijzen. Het is een gerucht, maar voor hun gevoel maakt dat niet uit. „Onze angst overheerst alles.” Zij weten het zeker: zodra de Taliban zich niet meer bezighouden met onderhandelingen en bestuursvorming, richten ze zich op de burgers.

„Dan wordt het intens”, stelt ook de ambassademedewerkster. Reddingspogingen moeten binnen twee dagen plaatsvinden, schat zij. „Anders zitten ik en mijn collega’s hier vast.” Zij blijft hopen op een nieuwe poging van Den Haag. De vier zussen kunnen ook niet anders dan afwachten.

MAANDAGAVOND
Lijnvlucht naar Istanbul

Op Istanbul Airport landt om 16.50 uur lokale tijd toch een commerciële vlucht van Turkish Airlines uit Kabul. Met vooral Turkse staatsburgers aan boord, vertelt bouwvakker Göktürk Aydogan, die met een collega reist. De Turkse ambassade had opgeroepen Afghanistan te verlaten, op de luchthaven stond een toestel klaar.

Het was een chaos, met die ontelbare mensen die probeerden aan boord te komen, vertellen ze. Aydogan haalt zijn telefoon tevoorschijn voor een foto: „Ik zal je laten zien wie erin zat. Abdul Rashid Dostum [een prominente Afghaanse politicus], de tweede adviseur van de president, de minister van Buitenlandse Zaken, en hooggeplaatste Afghaanse families zaten in dat vliegtuig.”

Lees ook: Afghaans ambassadepersoneel begrijpt niet waarom Nederland zo lang wachtte met evacuatie

Al met al waren het zo’n 250 Turken en ongeveer dertig Afghanen. En die laatsten „waren allen rijk”, zegt hij .

Aydogan en zijn collega zijn nog steeds onder de indruk van de situatie op het vliegveld. „Toen ze het vliegtuig van Turkish Airlines zagen aankomen begonnen mensen op de landingsbaan de hekken kapot te slaan en renden ze naar ons toe. Ze zeiden ‘Neem ons mee! Neem ons mee! Red onze zielen!’” Turkse soldaten zetten volgens hem „speciale voertuigen in” om die menigte te verjagen. „Natuurlijk ben ik blij dat ik nu thuis ben. Maar ik ben verdrietig voor het Afghaanse volk dat we hebben achtergelaten.”