Pijnstillers zijn een gevaar in algofobe samenleving

Het totale aantal coronadoden wordt geschat op 4,2 miljoen. In de Verenigde Staten staat de teller op 633.799, in Nederland op 17.871. Dagelijks kun je via dashboards het aantal besmettingen, ziekenhuisopnames en corona-gerelateerde sterftegevallen volgen. Bij andere dodelijke ziekten, denk bijvoorbeeld hart- en vaatziekten (37.000 sterfgevallen in 2019) of kanker (45.000 sterfgevallen in 2020) publiceren we die cijfers niet. Filosoof Marli Huijer tekende al eens bezwaar aan tegen het dagelijks publiceren van coronacijfers zonder die in perspectief te plaatsen; volgens haar is dit louter bedoeld om angst in te boezemen.

Ze heeft een punt. Zo zijn er cijfers waarvan ik zou wensen dat we de dagkoersen vaker op ons netvlies zien. Over de opiatencrisis in de Verenigde Staten las ik deze zomer een schokkend non-fictieboek: Dopesick. Dealers, Doctors and the Drug Company that Addicted America (2018) van Beth Macy. Eerst de cijfers. In de Verenigde Staten zijn sinds 1999 meer dan 500.000 mensen overleden aan een overdosis pijnstillers, zoals oxycodon en fentanyl. Het aantal stijgt jaarlijks, in 2019 waren er 70.000 sterfgevallen, ieder uur komen er 7 doden bij. De opiatencrisis is een stille; in Nederland haalt deze sporadisch de krant, meestal via het economiekatern. Drie weken geleden bijvoorbeeld, toen bekend werd dat vier grote farmaceutische bedrijven voor het bedrag van 26 miljard hadden geschikt met tientallen Amerikaanse staten waar zo’n 4.000 rechtszaken waren aangespannen. Eén van die bedrijven is Johnson & Johnson. Die kent u van het Janssen-vaccin. De aanklacht luidt steeds opnieuw dat het bedrijf niks doet om verslaving tegen te gaan of illegale handel te voorkomen, sterker nog, winst staat voorop.

Beth Macy start haar indrukwekkende onderzoeksjournalistieke project in Appalachia, dat uitgroeide tot het epicentrum van de Amerikaanse opiatencrisis. Een veelal arme, zwarte bevolking, mijnwerkers, kreeg de pijnstillers voorgeschreven voor allerlei aan werk gerelateerde pijnklachten. De zwaar verslavende middelen – tien tot vijftig keer sterker dan heroïne – ontwrichtten de gemeenschap volkomen. Toen ook witte tieners uit rijkere milieus plotseling stierven aan een overdosis, begonnen kranten erover te schrijven. Door wereldberoemde opiatendoden als Philip Seymour Hoffman, Michael Jackson en Prince, kwam er meer aandacht voor deze epidemie van ongekende omvang.

Even koesterde ik de hoop dat Dopesick zich zou ontpoppen tot een Amerikaans heroïsch verhaal waarbij dappere eenlingen het met succes opnemen tegen de farmaceutische giganten – zoals de activistische dokter Aart van Zee, Beth Macy, en een dappere moeder die na de dood van haar tiener Purdue Pharma voor het gerecht sleepte. Maar tegen het einde van het boek zijn we een heleboel doden verder en gewapend met cynische kennis over Big Pharma: de preparaten die ingezet worden bij het afkicken, zoals suboxone, behoren tot de meest verkochte middelen op de medicijnenmarkt en worden geproduceerd door… Johnson & Johnson. In de afkickindustrie gaat jaarlijks een slordige 35 miljard dollar om.

Macy noemt meerdere oorzaken van de opiatencrisis. Jongeren zijn van jongs af aan gewend pillen te nemen. Hoofdpijn? Pilletje. Druk? Pilletje. Slecht slapen? Pilletje. In deze pillencultuur is de stap om (al dan niet recreatief) pijnstillers in te nemen een kleine. Verder: de farmaceutische industrie koopt artsen om met reisjes naar Florida en bonussen. Doorgaans begint de ellende na een (standaard) operatie, de arts schrijft te gemakkelijk een recept uit tegen pijn. Pagina’s lang deelt Macy de persoonlijke verhalen van verslaafden en hun wanhopige familieleden.

Hoe zit het in Nederland? Hier slikken 440.000 mensen zware pijnstillers, het aantal doden per jaar ligt rond de 200, de illegale handel groeit. Moeten we ons zorgen maken? Ja, zeer. Historica Amanda Kluveld laat in haar boek Pijn. De terugkeer naar het paradijs en de wens eruit te ontsnappen (2007) zien dat pijn niet louter een medisch of biologisch fenomeen is, maar een cultureel verschijnsel en maatschappelijk vraagstuk. Het doel van de mens die pijn lijdt is er mede door secularisering niet, die is nu losgekoppeld van religie en moraal. We zijn daarmee terechtgekomen in een algofobe samenleving, waarbij pijn een bedreiging van de kwaliteit van het leven is. Big Pharma maakt hier gewetenloos gebruik van in zijn campagnes.

Ik stel voor om een tijd lang de sterftecijfers ten gevolge van zware pijnstillers te publiceren, om ons bewust te maken van een crisis die niet stil zou moeten blijven en ook hier op de loer ligt. De leesduur van deze opiniepagina’s wordt geschat op 14 minuten, waarvan 2 minuten voor dit stuk. We zijn twee opiatendoden verder.