Overheid moet weer het lef hebben de markt te beteugelen

‘Help, personeel gevraagd!”, zo kopte NRC (6/8) . Maar we komen niet alleen personeel tekort. We zien het ook op de huizenmarkt en in de wedloop om coronavaccins. Economisch is het allemaal heel logisch te verklaren. Het goede nieuws is dat de politieke oplossingen voor het oprapen liggen. Dan moeten we alleen wel af van onze neoliberale kruideniersmentaliteit.

De koffers op Schiphol blijven staan, er rijden minder treinen, scholen gaan over op voorheen ondenkbare noodgrepen als een vierdaagse schoolweek en overwerken is de norm geworden in de zorg. Dit alles terwijl er tijdens de coronapandemie juist een recordaantal banen verloren is gegaan en de regering nog steeds loonsteun verleent.

Evenwicht

Bij een tekort aan personeel zou de markt moeten zorgen dat de prijzen (in dit geval de lonen) stijgen, net zolang tot er weer een evenwicht is. Maar de overheid is in Nederland zelf de grootste werkgever, en houdt de lonen van leraren, verpleegkundigen en agenten al jarenlang opzettelijk te laag. Het gevolg is de grote tekorten die we nu zien. Politiek is de oplossing dan ook eenvoudig. Zorg voor eerlijke beloningen en fatsoenlijke, vaste contracten. In plaats van een race naar de bodem ontstaat er zo echte vooruitgang voor iedereen.

Er is een dramatisch tekort aan betaalbare woningen. De huizenprijzen stijgen sneller dan ooit. Als we al ‘bouwen, bouwen, bouwen’, dan is het alleen voor de rijken. En dat terwijl de helft van een nieuwbouwcomplex in Haarlem leegstaat omdat de huren te hoog zijn. Daar komt bij dat rijke beleggers die op grote schaal woningen opkopen de markt verder verzieken doordat ze woningen wegkapen voordat starters, gezinnen of ouderen er op kunnen bieden. En speculanten houden vaak nieuwbouw tegen, omdat langer wachten hen meer winst oplevert.

Lees ook: De personeelstekorten zijn terug, dus hoe haal je mensen binnen?

Ook hier is de situatie economisch heel logisch. Bij tekorten op de woningmarkt stijgen de prijzen. En met het plakken van pleisters heeft de regering de problemen alleen maar erger gemaakt. Neem het oprekken van de leennormen of de belastingvrije schenkingen. Ook hier zou de overheid dus sturend moeten zijn. Bouw betaalbare woningen, bied sterkere huurbescherming, bouw de hypotheekrenteaftrek af en pak speculanten, huisjesmelkers en pandjesbazen aan.

Als we al ‘bouwen, bouwen, bouwen’, dan is het alleen voor de rijken

Ontwikkelingslanden zijn niet in staat hun bevolking in te enten omdat farmaceutische bedrijven een monopolie hebben op het coronavaccin. Farmaceuten Pfizer en Moderna hebben de prijzen voor hun coronavaccins verhoogd, omdat hun vaccins beter zouden werken dan die van concurrenten. Tegelijkertijd pleiten ze voor een derde prik.

Overheidsgeld

Wederom volstrekt verklaarbaar vanuit economisch perspectief. Bij schaarste gaat de prijs omhoog. En zo maakt Big Pharma misbruik van exclusieve monopolies op cruciale vaccins door de prijzen op te drijven. Erger, wetgeving over intellectueel eigendom werkt dit juist in de hand. En dat terwijl het meeste benodigde basisonderzoek voor coronavaccins met overheidsgeld wordt bekostigd. De politieke oplossing is dan ook voorhanden. Ontkoppel de ontwikkeling en verkoop van vaccins, hef patenten tijdelijk op, maak onnodige verlenging van octrooien onmogelijk en geef apothekers en andere bedrijven de mogelijkheid om dure vaccins goedkoop na te maken.

Het is een misvatting te denken dat markten het evenwicht zelf wel herstellen. De markt levert bij voorkeur dure woningen, lage lonen en ongelijkheid. Het is juist de kerntaak van de overheid om publieke belangen te behartigen. Een sterke en doeltreffende overheid is in staat de marktcondities te bewaken, gecombineerd met mededigingspolitiek om misbruik te voorkomen.

Maar de politieke hamvraag luidt: wíl de politiek wel condities aan de markt opleggen? Eén ding is duidelijk, de wil bij het demissionaire kabinet ontbreekt. De afgelopen vier jaar zijn onze publieke waarden nog verder onder druk komen te staan door beleid dat gericht is op het faciliteren van de kapitalistische markteconomie. Een overheid met lef kan de markt africhten in dienst van het algemeen belang.