Het gespierde ideaalbeeld werkt anabolengebruik in de hand: ‘Ik moet meer spieren, meer, meer, meer’

Doping Doodnormaal #1: Het Adoniscomplex

Deze podcast luister je ook in onze app

Roy van Hoof wilde al langer met anabolen beginnen, maar pas sinds hij de moed had verzameld dat ook aan z’n moeder toe te geven, begon hij ermee. In een sportschool aan de rand van Helmond vertelt de 26-jarige Van Hoof tussen de fitnessapparaten over zijn jarenlange anabolengebruik.

Het begon zes jaar geleden. Hij was toen al een aantal jaar op natuurlijke wijze aan het sporten, maar had het idee dat hij aan zijn plafond zat. Hij werd niet meer groter. Anabolen waren een logische stap. „Je groeit erin. Ik zag het om me heen bij mensen in de sportschool. Eigenlijk zeg je tegen jezelf: ik moet meer spieren, meer, meer, meer.”

Toen hij eenmaal begon, was het effect enorm. Van Hoof kwam door de spierversterkers zo’n twintig kilo aan. Dat hij niet eerder begon, is omdat hij het thuis niet durfde te vertellen. „Ik heb het altijd belangrijk gevonden om open kaart met mijn omgeving te spelen voor als het eventueel niet goed gaat. Het hart is ook een spier.”

Tegenwoordig zijn er steeds meer jongens die, zoals Roy, anabolen slikken of spuiten. Waar Roy zeer serieus fitnesst en zelfs aan wedstrijden meedoet, zijn er ook gebruikers die er in de zomer op het strand en op festivals gewoon goed uit willen zien en daarom een anabolenkuur nemen. „Zij worden het yolo-type genoemd”, zegt Hans Wassink. Hij is fitnessvoorlichter van de Dopingautoriteit en volgt de fitnessscene al decennia. „Ze blazen op en lopen na de zomer weer leeg.”

Het laatste betrouwbare onderzoek naar anabolengebruik in Nederland. stamt uit 2009. Mede op basis van dat onderzoek en de groei van de fitnesssport in Nederland schat de Dopingautoriteit dat er op dit moment zo’n veertigduizend tot vijftigduizend gebruikers van anabolen zijn in Nederland: een aantal dat al jaren groeit. „De huidige cultuur legt heel erg de nadruk op gespierd en mannelijk zijn”, zegt Wassink. Waar het tot de jaren negentig alleen professionele wedstrijdbodybuilders waren die anabolen slikten, blijkt uit onderzoek en gesprekken met gebruikers dat die groep zich al langere tijd uitbreidt.

Actiespeelgoed

Anabole steroïden zijn afgeleid van het mannelijke geslachtshormoon testosteron dat zorgt voor een mannelijk uiterlijk en spieropbouw. Ze worden in pilvorm en injecteerbare vorm op de markt gebracht. Gebruikers nemen ‘kuren’ van zes tot acht weken, vaak met verschillende anabole middelen zoals testosteron, dianabol en trenbolon. Een kuur kost ongeveer 150 euro. „Wij zien dat het vaak niet bij één kuur blijft. Want als je stopt gaat je spiermassa achteruit. En een gespierd uiterlijk is toch waar het de gebruikers om te doen is”, zegt internist Pim de Ronde van het Spaarne Gasthuis in Haarlem. Hij richtte tien jaar geleden in Haarlem de eerste – van de inmiddels twee – anabolenpoli’s van Nederland op. „Laat er geen misverstand over bestaan, deze middelen werken echt.”

Een belangrijke verklaring voor het gestegen gebruik heeft psychiater Harrison Pope van Harvard Medical School in Boston. Pope is al over de zeventig, maar nog vaak met G.I. Joe-actiespeelgoed in de weer. In de plastic poppetjes ziet de hoogleraar namelijk een goede illustratie van wat hij al decennia bestudeert: het veranderende mannelijke schoonheidsideaal. „Toen G.I. Joe in de jaren zestig verscheen, was het een actiefiguur van een doodgewoon uitziende man met normale biceps en borstomvang. In de jaren zeventig werd hij al gespierder en tegen de jaren negentig was hij extreem gespierd. En het gaat maar door.”

Of het nu in actiefiguren, cola-reclames of foto’s op sociale media is: als man kun je de boodschap oppikken dat je afgetraind en flink gespierd hoort te zijn. Menigeen leeft daarnaar. Fitness is ongekend populair en veel mannen drinken proteïneshakes en eten gedisciplineerd kipfilet met broccoli. Maar lang niet iedereen wordt breed op eigen kracht en eiwitrijke diëten. Zij grijpen naar anabole steroïden die in groten getale illegaal online worden verkocht.

„De nadruk op dat de man gespierd moet zijn, heeft anabolengebruik in de hand gewerkt”, constateert Pope, die als dé wereldwijde autoriteit geldt op het gebied van het zelfbeeld van mannen. Hij muntte de term ‘Adoniscomplex’ over mannen die zichzelf niet gespierd genoeg vinden. „Het is zelfversterkend omdat het tot mannenlichamen leidt die nóg groter en gespierder zijn. Die mannen zie je weer in films en reclames voorbijkomen, waardoor wij de boodschap krijgen dat een ideaal mannenlichaam er zo uit hoort te zien.”

Nederland productieland

In tegenstelling tot onder meer België en Denemarken is het gebruik van anabolen in Nederland niet verboden. De productie en verkoop ervan is dat wél. De spierversterkers worden gezien als een geneesmiddel en dat betekent dat het op grond van de Geneesmiddelenwet verboden is ze zonder vergunning te produceren of te verhandelen. Wie dat toch doet, pleegt een economisch delict en kan maximaal zes jaar celstraf krijgen.

Handelaars lijkt die straf niet te deren. Online wemelt het van de Nederlandstalige websites waar je met een paar muisklikken een breed palet aan anabolen in pil- en injecteerbare vorm (inclusief injectienaalden) kunt kopen. Anabolen zijn daardoor zeer makkelijk verkrijgbaar. De meeste websites bieden allerlei verschillende merken aan: het ene merk heeft een logo met een tijger, het andere met een microscoop en weer een ander van een nucleaire wolk.

Betalen kan via bitcoin, bankoverschrijving, post, PayPal en soms iDeal. „Achter die websites en merken zit een heel marketingconcept”, zegt criminoloog Anton van Wijk van Bureau Beke, gespecialiseerd in onderzoek naar criminaliteit en veiligheid. „De meeste websites pakken het hetzelfde aan. Ze schermen met A-kwaliteit, stunten met aanbiedingen en proberen betrouwbaar over te komen door potentiële klanten te waarschuwen dat ze niet op een of andere website anabolen moeten kopen omdat dat onverantwoord kan zijn.”

De dopinghandel verschuift naar de georganiseerde misdaad en dat is zorgelijk

Anton van Wijk onderzoeker

In opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport onderzocht Bureau Beke samen met de Vrije Universiteit in Amsterdam eind vorig jaar het Nederlandse anabolenlandschap. Ze ontdekten dat Nederland „een prominent productieland” van anabolen is. Grondstoffen worden uit Azië geïmporteerd en vervolgens in ondergrondse laboratoria tot anabolen verwerkt. Van Wijk zegt dat de anabolenhandel is veranderd. Vroeger ging het vooral nog om mensen die zelf in de sportschoolscene actief waren. „Nu zijn het generalisten die ook in de drugs zitten en eigenlijk overal geld mee willen verdienen. De dopinghandel verschuift naar de georganiseerde misdaad en dat is zorgelijk.”

Dat de scene is veranderd beaamt een teamleider van de Fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst (FIOD), die om veiligheidsredenen anoniem wil blijven. Hij was de afgelopen jaren bij verschillende onderzoeken naar anabolenhandel in Nederland betrokken. „Anabolen komen zelden alleen.” Vaak verkopen de handelaren ook erectiemiddelen, zware pijnstillers en zware slaapmiddelen die je met een goede reden alleen op doktersrecept kan verkrijgen. In een ondergronds anabolenlab dat hij ontmantelde, zaten de xtc-resten nog in de pillenmachine. De FIOD-man ziet dat de handel „een aanzuigende werking” heeft op zware jongens, „waaronder criminele motorclubs”.

Lees ook: Doping op bestelling uit een ‘ondergronds’ laboratorium

Die criminele interesse in de anabolenhandel is begrijpelijk, ziet onderzoeker Van Wijk. Grondstoffen zijn goedkoop en dat maakt de handel lucratief. Zo kunnen met 100 gram van het dopingmiddel stanozolol 10.000 gebruikerseenheden worden geproduceerd.

De pakkans is bovendien laag, mede omdat de strafrechtelijke aanpak „versnipperd” is. In Nederland spelen de politie, het Openbaar Ministerie, de FIOD, de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd allemaal een rol bij de strafrechtelijke aanpak van anabolenhandel. Van Wijk: „Het is in Nederland zo georganiseerd dat al die organisaties een deelverantwoordelijkheid hebben. Dat komt de effectiviteit van de bestrijding niet ten goede. Bovendien heeft geen van die organisaties doping als prioriteit aangemerkt.”

Krimpende zaadballen

Internist Pim de Ronde heeft in zijn anabolenpoli in Haarlem zeker vierhonderd (oud-)gebruikers van anabolen gehad met gezondheidsklachten. Daarvan was 99 procent man, meestal tussen de 20 en 40 jaar oud. „Het zijn eigenlijk doorsnee jongens van alle opleidingsniveaus, die met elkaar gemeen hebben dat ze in de gym aan de gewichten hangen en besluiten anabolen te gebruiken. Vaak omdat ze qua spieropbouw tegen een natuurlijke barrière oplopen.”

Anabolengebruik heeft een aantal veelvoorkomende bijwerkingen: de zaadballen krimpen, het is slecht voor de cholesterolverhouding, de bloeddruk kan stijgen en de hartspier kan meegroeien. Veel gebruikers rapporteren dat hun libido toeneemt en dat zij agressiever worden, zegt De Ronde.

Acne is een veelvoorkomende bijwerking, net zoals opgezwollen tepels en vrouwelijke borstvorming. Daarnaast heeft het effect van de anabolen een verslavende werking. „Op de langere termijn zijn er absoluut aanwijzingen dat anabolengebruik resulteert in een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.” Tegelijkertijd, zegt De Ronde, melden gebruikers ook positieve effecten: ze voelen zich energiek en zeggen minder slaap nodig te hebben.

De redenen dat (oud-)gebruikers zich bij de anabolenpoli melden lopen uiteen. „De een heeft moeite met stoppen, de ander last van zijn libido en vruchtbaarheidsproblemen”, zegt De Ronde. „Soms heeft iemand nergens last van en maakt die zich gewoon zorgen over zijn gezondheid.”

De Ronde spreekt van „een vrij karakteristiek patroon” dat mannen gaan nadenken over stoppen met het gebruik van anabole steroïden zodra ze wat ouder worden, een vaste relatie krijgen en denken aan het krijgen van kinderen.

Toekomstperspectief

De voorzitter van de Dopingautoriteit, Herman Ram, hoort uit de sportschoolwereld dat jongens steeds eerder met anabolen beginnen. Waar men vroeger bijvoorbeeld pas na twee jaar trainen naar anabolen greep – als men dacht het fysieke plafond te hebben bereikt – zou dat nu sneller gebeuren. Bovendien, zegt Ram, wordt de gemiddelde gebruiker ook steeds jonger.

Dat ziet ook oud-gebruiker Roy van Hoof. „Bij de jeugd van tegenwoordig moet alles snel. Ik zie jongens van 17 en 18 al met een spuit. ‘Dat is niet goed’, denk ik dan.” Zelf is hij al twee jaar gestopt met anabolen, maar hij fitnesst nog steeds fanatiek. Hij weegt tegenwoordig rond de 83 kilo: zo’n 20 kilo lichter dan voorheen. De omtrek van zijn biceps is een derde minder.

Lees ook: Het ‘kuurtje’ anabolen is niet meer genoeg voor krachtsporters

Van Hoof heeft inmiddels een eigen fitnesskledingbedrijf en is veel gelukkiger dan toen hij gebruikte. „Ik voelde me gespierd, maar onzeker. Ik was heel groot, maar eigenlijk ook heel klein”, zegt hij over die tijd. „Mijn spiegelbeeld was nooit goed, het was nooit groot genoeg. Ik keek altijd in de spiegel van ‘wat moet er nog beter’ en niet van ‘wat is er al goed’.”

Hij heeft geleerd dat het uiteindelijk tussen je oren zit of je gelukkig bent met jezelf en je lijf. Met anabolengebruik vindt hij nog steeds niks mis, mits het bedoeld is op een hoger niveau te komen in een sport als bodybuilden, niet om stoer te doen.

Zelf zal hij geen anabolen meer gebruiken. „Als ik mezelf in de spiegel zie, heb ik nu gewoon het idee dat ik goed ben zoals ik ben.”