Politiek buitenbeentje Saied zet toekomst van Tunesië op het spel

President Kais Saied (63), die de Tunesische democratie zondag op haar kop zette door de premier te ontslaan en het parlement voorlopig buiten werking te stellen, heeft het sinds zijn aantreden in 2019 altijd als zijn missie beschouwd Tunesië te redden. Met lede ogen zag hij de partijen in het parlement ruziën, terwijl het land economisch achteruit holde. Vorig jaar kromp de economie zelfs met 8 procent.

Na een maandenlange bestuurlijke impasse, waarbij Saied en premier Hichem Mechichi elkaar geen duimbreed toegaven, was de maat voor Saied vol. „Ik heb deze besluiten genomen omdat de toestand daartoe noopt, om Tunesië te redden”, lichtte hij zijn machtsgreep in een rede voor de televisie toe, in zijn kenmerkende plechtige, klassiek Arabisch. Onzin, betoogden zijn tegenstanders. Volgens hen gaat het om een staatsgreep.

Lees ook: ‘Tunesië zinkt na machtsgreep alleen maar dieper in crisis’

Dat hij zich bij die stap constitutioneel gezien op wankele grond bevond, nam Saied, zelf voormalig hoogleraar constitutioneel recht, op de koop toe. Dat hij hiermee de tien jaar geleden zo bejubelde Tunesische democratie, die de Arabische Lente inluidde, wellicht om zeep helpt eveneens. Of dat echt gebeurt, is nog de vraag. Een nieuwe premier heeft Saied nog niet benoemd en de grootste regeringspartij, Ennahda, riep op tot een nationale dialoog en opperde nieuwe verkiezingen te houden.

Houterige presentatie

Saied is altijd een buitenbeentje geweest in de Tunesische politiek. Uit het niets kwam de hoogleraar twee jaar geleden naar voren als onafhankelijke kandidaat bij de presidentsverkiezingen, zonder enige politieke ervaring. Een kansloze race, dachten velen op het eerste gezicht. Meewarig keken ze naar de houterige presentatie van de kalende Saied, die anders dan zijn rivalen mensen niet aansprak in het Tunesische dialect maar in klassiek Arabisch, dat bovendien nogal monotoon van klank is. Het leverde hem al snel de bijnamen ‘Robocop’ of ‘Robot’ op.

Saied weigerde ook uitdrukkelijk overheidsgelden voor zijn campagne aan te nemen. Geen gelikte filmpjes dus van zijn kant, liever trok hij van deur tot deur en praatte met mensen, overal in het land over hun problemen. De kosten van zijn campagne bleven beperkt tot wat koffie en sigaretten, grapten medewerkers naderhand in zijn kantoortje met sobere plastic stoeltjes in Tunis, zo tekende tv-zender Al Jazeera op.

Maar Saieds critici hadden onderschat hoezeer zijn enigszins populistische boodschap aansloeg bij een groot deel van de kiezers. Hij betoogde dat het tijd werd om de regerende politieke elite, die volgens hem vooral zichzelf goed bediende en geen oog had voor de belangen van het volk, uit het zadel te wippen en meer gelijkheid te brengen. Ook speelde hij steeds de troef uit van zijn persoonlijke integriteit, waarop inderdaad zelfs zijn tegenstanders weinig konden afdingen.

Saied spreekt mensen niet aan in Tunesisch dialect, maar in klassiek Arabisch

Wie in Saieds privéleven ging graven, vond niet veel bijzonders. Hij is getrouwd met een rechter en heeft twee dochters en een zoon. Volgens sommige berichten is hij een kattenliefhebber. Voormalige studenten staken de loftrompet over hem. „Zijn colleges waren altijd vol studenten, zelfs van andere universiteiten kwamen ze naar hem luisteren. Als je een beetje laat was kon je geen plaats meer vinden”, aldus een van hen destijds tegenover de BBC.

Ook heeft Saied er nooit een geheim van gemaakt dat hij er conservatieve islamitische ideeën op na houdt. Zo is hij er niet voor om homoseksualiteit uit het wetboek van strafrecht te halen en vindt hij dat dochters niet dezelfde rechten op een erfenis moeten kunnen laten gelden als zoons. Ook is hij voorstander van de doodstraf.

Steun van armen en jongeren

Toen de stemmen in de tweede ronde waren geteld, bleek Saied liefst 72 procent van de stemmen te hebben gekregen. Met name armen en jongeren, twee groepen die geen enkel vertrouwen meer hadden in de zittende politieke klasse, bleken in groten getale op hem te hebben gestemd.

Lees ook: Tunesische democratie bungelt aan dun draadje na ‘coup’

Saieds verkiezing vormde misschien wel het beste bewijs dat de Tunesische revolutie van 2011, die de Arabische Lente inluidde, haar beloftes niet had kunnen verwezenlijken. Weliswaar beschikte het land sindsdien, uniek in de Arabische wereld, over een democratisch systeem, maar door het uitblijven van welvaart raakten velen na enkele jaren gedesillusioneerd. Steeds meer Tunesische jongeren probeerden naar Europa te komen in de hoop op een betere toekomst.

Na zijn aantreden merkte Saied tot zijn frustratie dat hij als president maar beperkte speelruimte had dankzij de constitutie van 2014, waaraan hij zelf nog als adviseur had meegewerkt. Steeds vaker begon hij erover dat er een nieuwe grondwet nodig is die de president meer armslag biedt. Veel Tunesiërs, die het chaotische geharrewar in het parlement beu zijn, juichen dat toe. Maar als Saied een nieuwe grondwet wil en niet direct de autoritaire richting wil uitgaan zoals bijvoorbeeld zijn Egyptische collega Abdul Fatah al-Sisi, kan hij moeilijk om het parlement heen. En of dat hem zal steunen, is zeer twijfelachtig.