Erfgoed blijft kwetsbaar, ook al staat het op een wereldlijst

Wie de Nieuwe Hollandse Waterlinie bezocht, of de Drentse koloniën Wilhelminaoord, Frederiksoord en Veenhuizen, wist natuurlijk al lang dat zij bijzonder zijn. De eerste is een staaltje van Hollands vernuft: een serie van negentiende-eeuwse forten, liniedijken en kazematten in polderland die geïnundeerd kon worden als de vijand in aantocht was. Gelegen op strategische, iets hoger gelegen punten om steden en spoorwegen te beschermen. De meeste forten waren tot eind vorige eeuw nog in handen van defensie, nu zijn ze er voor vleermuizen, kunstenaars, escape room-fanaten en geschiedenisliefhebbers.

De tweede staan model voor het vooruitgangsdenken van het begin van de negentiende eeuw, getuige ook de namen van de koloniewoningen als ‘Geestkracht’, ‘Toewijding’, ‘Helpt Elkander’ en ‘Leering door Voorbeeld’. Stedelijke paupers werden naar het minder drukke platteland gebracht, met het idee hun daar een beter leven te bezorgen – in eerste instantie vrijwillig, later ook onder dwang.

Lees ook over de Koloniën van Weldadigheid: De Van utopie naar plek van verdriet

Dat het Wereld Erfgoed Comité van Unesco beide officieel heeft erkend als Werelderfgoed en daarmee als onvervangbaar, is meer dan terecht. Ook de grens van het Romeinse Rijk in Neder-Germanië, de zogenoemde Limes, is aan de lijst toegevoegd.

Het stempel Werelderfgoed is ook een waarschuwing: erfgoed is kwetsbaar, ook al staat dit op een lijst met andere grootheden als het heiligdom van Borobudur, de Akropolis, of de rotskerken van Lalibela. Dat toonde een beslissing eerder deze maand van Unesco, toen het comité de Docklands van Liverpool van de lijst haalde wegens de herontwikkeling van het havengebied. Nadat het al in 2012 op de waarschuwingslijst was gezet, na de bouw van een nieuwe veerboothaven die een prijs won voor het ‘lelijkste gebouw van het Verenigd Koninkrijk’.

Hier toont zich ook de makke van de Werelderfgoedlijst: Unesco – en daarmee de wereld – kan erfgoed prijzen en kan waarschuwen als dat wordt verkwanseld. De enige zachte sanctie is gezichtsverlies als een erfgoed van de lijst verdwijnt.

Wie het rapport leest van Icomos, het adviesorgaan van Unesco, ziet voor de Nederlandse erfgoederen de alarmbellen al rinkelen. Het vraagt zich af of de Nieuwe Hollandse Waterlinie wel voldoende beschermd is tegen de grote ruimtelijke druk in Noord-Holland, Utrecht, Gelderland en Noord-Brabant: „Als op een stuk open land wordt gebouwd, is de schade compleet en bijna onherstelbaar”, signaleert het adviesorgaan. Al kan de vraag naar gebiedsontwikkeling ook positief uitpakken: Icomos ziet dat sommige forten zijn gerestaureerd als gevolg van de zoektocht naar recreatiemogelijkheden.

Over de Koloniën van Weldadigheid was Icomos eveneens duidelijk: van de zeven koloniën is er in drie onvoldoende duidelijk wat er zich heeft afgespeeld. Dus lieten Nederland en België Ommerschans, Willemsoord en Merksplas al van het lijstje. Wel cultureel erfgoed dus, maar geen Werelderfgoed.

Lees ook: Plaats op Werelderfgoedlijst is zowel lust als last

Dat zou niet moeten uitmaken. De titel is misschien mooi voor het koffietafelboek met meer dan duizend cultuur- en natuurerfgoederen, en trekt misschien buitenlandse toeristen – die naast Kinderdijk en de Amsterdamse grachtengordel nu nog meer keuze hebben. Maar het gaat in eerste instantie om het behoud van plekken voor de toekomst. Daarvoor moet blijvend moeite worden gedaan.