Nu staat echt vast: hier zette Van Gogh een paar uur voor zijn dood zijn ezel neer

Bij een schilder met de allure van Vincent van Gogh is klein nieuws al snel wereldnieuws. Toen het Institut Van Gogh in Auvers-sur-Oise precies een jaar geleden bekendmaakte dat de boomwortels waren ontdekt die de kunstenaar een paar uur voor zijn zelfverkozen dood op doek vereeuwigde, stak een mediastormpje op. Een digitale knipselmap met 6.500 publicaties in 34 talen vormt daarvan het bewijs.

Het instituut verspreidt deze woensdag een nieuw bericht over de boomwortels: er is nóg een oude foto van de wortels teruggevonden. Deze foto is ouder dan de ansichtkaart die de basis vormde van het nieuws van vorig jaar. Bovendien biedt ze beter zicht op de locatie waar Van Gogh voor het laatst zijn ezel neerzette. Noemden de wetenschappers van het Van Gogh Museum (dé scheidsrechters voor nieuws over de Brabantse schilder) het vorig jaar nog „hoogst waarschijnlijk” dat Van Gogh zijn laatste schilderij maakte op de Rue Daubigny in Auvers, nu staat dat volgens het museum „met absolute zekerheid” vast.

Lees ook: ‘Deze boomwortels verbeelden Van Goghs strijd op leven en dood’

Dankzij de frontale blik op de wortels toont de nieuw ontdekte foto veel duidelijker het motief van het schilderij, zegt Teio Meedendorp, onderzoeker bij het museum. „En belangrijker nog, deze foto geeft een veel betere indruk van de werkelijke grootte van de grillig gevormde stammen en wortels. Het mannetje dat is mee gefotografeerd lijkt wel een dwerg aan de rand van een sprookjesbos.”

Amateur-historicus

De ontdekking komt op naam van de Franse architect Thomas Reveau. Hij is trouw lezer van een blog van een amateur-historicus over de gemeente Pontoise. Die publiceerde in januari een artikel over een oude fotoreportage van een pleziervaart over de Oise, een zijrivier van de Seine. Op een veiling in België had de blogger een verzameling glasnegatieven van die tocht gekocht, afkomstig uit het familiearchief van Edouard Van Halteren(1874-1946). Deze Belg, die ruim een kwart eeuw voorzitter was van de Bruxelles Royal Yacht Club, is de ‘dwerg aan de rand van het sprookjesbos’.

Met zijn motorjacht Oyouki maakte Van Halteren in de zomer van 1906 of 1907 zijn tocht over de Oise. Hij meerde onder meer af in Auvers-sur-Oise, het kunstenaarsdorp bij Parijs waar Vincent van Gogh in 1890 de laatste zeventig dagen van zijn korte leven doorbracht. Op een van zijn foto’s poseerde Van Halteren in Auvers bij een bosschage met een paar forse boomwortels.

De stronken kwamen Reveau bekend voor. Waren dat niet de boomwortels waarover de Franse media in de zomer van 2020 zo uitbundig hadden gepubliceerd, vroeg de architect per e-mail aan Wouter van der Veen, de wetenschappelijk directeur van het Institut Van Gogh. Petje af voor Reveaus scherpe blik, zegt Van der Veen. „De foto stond klein en gespiegeld op het blog.”

De ontdekking ontroert hem zeer, zegt Van der Veen. „In de wetenschap komt het zelden voor dat we iets zeker weten. We weten nu echt waar Van Gogh een paar uur voor zijn dood heeft gezeten.” Dat een simpele observatie van een amateur-historicus tot een diepgaand inzicht over de kunstenaar heeft geleid, noemt Van der Veen „passend in de geest van Vincents werk”.

Voor Auvers-sur-Oise, dat pre-corona jaarlijks zo’n 300.000 Van Gogh-pelgrims trok, vormen de boomwortels een nieuwe bezienswaardigheid. In het kunstenaarsdorp is een wandeling te maken langs de kerk, het gemeentehuis en de korenvelden die Van Gogh schilderde. Vaste prik zijn ook bezoeken aan het kerkhof waar de kunstenaar is begraven en het zeven vierkante meter kleine kamertje in de Auberge Ravoux, het pension waar hij in de armen van zijn broer Theo is gestorven. De locatie van zijn laatste schilderij, de boomwortels op de Rue Daubigny, op slechts 120 meter van de herberg, betekent volgens Van der Veen „echt een station erbij”.

Achterneef Vincent Willem van Gogh en Van Gogh Museum-directeur Emilie Gordenker onthulden een jaar geleden de boomwortels. Maar twaalf maanden later zijn de knoestige boomresten met een schutting aan het gezicht onttrokken. De reden, zeggen betrokkenen: de burgemeester van Auvers, Isabelle Mézières.

Toen Van der Veen een jaar geleden een boek over de boomwortels publiceerde met daarin een voorwoord van de president van het departement, voelde de burgemeester zich gepasseerd. Van der Veen: „Zij zei: ‘Hoe kunnen jullie mij passeren.’” De eerder aan het Institut Van Gogh verleende toestemming voor plaatsing van een hek ter bescherming van de boomwortels werd daarna ingetrokken en de gemeente begon een juridisch gevecht over het eigendom van de boomwortels.

De gemeente weigert al een tijdje vragen over de boomstronken te beantwoorden. Jean-François Serlinger wil dat wel. Hij is de eigenaar van het perceel met de boomresten. Omdat zijn vrouw Hélène zo idolaat is van Van Gogh, verhuisde hij in 1996 naar Auvers. Serlinger zegt de boomstronken te koesteren en wil ze 365 dagen per jaar aan de kunstpelgrims ter beschikking stellen.

Halsbrekende toeren

Vele duizenden toeristen hebben inmiddels voor de schutting gestaan, zegt Serlinger. Omdat zij soms halsbrekende toeren uithalen voor een glimp van de wortels, heeft hij onlangs zes „peepholes” in de schutting geboord. Met een bord attendeert de gepensioneerde grondeigenaar passanten bovendien op vangoghroots.com. In twee talen doet hij op de site verslag van zijn juridische strijd met de gemeente, een gevecht dat hem inmiddels 20.000 euro heeft gekost.

In januari stelden landmeters Serlinger in het gelijk over het eigendom van de stronken. Inmiddels loopt een procedure wegens machtsmisbruik van de burgemeester, die inmiddels spreekt over lawinegevaar en verkeersveiligheid bij de boomwortels. Serlinger: „Sinds de Franse Revolutie hebben burgers in dit land rechten en die worden door de gemeente met voeten getreden.”

Maar schandaliger vindt hij het gebrek aan respect voor Vincent van Gogh dat uit de houding van de gemeente spreekt. Zijn perceel op de Rue Daubigny is de laatste plek waar Van Gogh inspiratie voor een schilderij vond, zegt Serlingher. „Het is poëtisch werelderfgoed, dat voor iedereen toegankelijk zou moeten zijn.”