:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/06/data73717899-01bf73.jpg)
Wiens telefoon is nog immuun voor de software van het Israëlische bedrijf NSO? Die vraag is gewettigd nadat deze week bleek dat zelfs de telefoons van de Franse president Emmanuel Macron, de Marokkaanse koning Mohammed VI, de Belgische oud-premier Charles Michel, de presidenten van Zuid-Afrika en Irak en andere prominenten mogelijk zijn afgeluisterd en leeggehaald met de Pegasus-software van NSO. Net als die van veel andere bestuurders, politici, activisten voor burgerrechten en journalisten, zo onthulde een samenwerkingsverband van zeventien media, waaronder Le Monde, The Guardian en The Washington Post.
Zeer tegen de zin van NSO kijkt nu de hele wereld naar het bedrijf en naar Israël. Het was weliswaar al langer bekend dat NSO telefoon-spyware levert waarmee zelfs microfoons en camera’s op afstand ongemerkt kunnen worden ingeschakeld. Maar nieuw was de schaal waarop.
Het mediacollectief diepte een lijst van 50.000 nummers op van mogelijke doelwitten, al staat niet vast dat hun telefoons allemaal zijn gekraakt. Specialisten van Amnesty International vonden echter Pegasus-sporen op 37 van 67 onderzochte telefoons.
De kwestie werpt fundamentele vragen op over de verhouding tussen het gebruik van spyware en privacy, over de vraag waar misdaadbestrijding door overheden en inlichtingendiensten overgaat in mensenrechtenschendingen. Maar ook hoe kan worden voorkomen dat regeringen straffeloos aan elk individu van hun keuze ongemerkt gevoelige informatie kunnen ontfutselen.
NSO zelf doet alsof er niets aan de hand is. Het verkoopt zijn technologie slechts aan klanten, die de software gebruiken voor het bestrijden van criminaliteit en terrorisme, zeggen woordvoerders. Het bedrijf spreekt van „insinuaties en laster” en het „volledig negeren van de feiten”. Wanneer iemand een auto-ongeluk veroorzaakt, krijgt de autofabrikant ook niet de schuld, aldus een zegsman tegen de BBC. Van de lijst van 50.000 namen zei NSO niets te weten. Volgens de NSO-website zijn de onthullingen „een goed georkestreerde campagne”.
Exportvergunning
Ook de Israëlische regering raakt in het nauw. Het ministerie van Defensie moet sinds 2007 altijd toestemming verlenen voor de export van zulke technologie.
Een officieel onderzoek is aangekondigd, maar Eitay Mack, de Israëlische advocaat die vergeefs probeerde de export van zulke technologie via een rechter te laten verbieden, heeft er weinig fiducie in. „De technologie van de NSO is een belangrijk instrument voor de Israëlische diplomatie”, zegt hij telefonisch. „Israël gebruikt het om banden aan te knopen met landen, ook dictaturen. Het is een mooie manier het vertrouwen te winnen van het militaire establishment in zo’n land.”
Het land maakte er dankbaar gebruik van om de relaties met Golfstaten als de Verenigde Arabische Emiraten en Bahrein te verbeteren. Samenwerking op het gebied van inlichtingen ging vooraf aan de erkenning van Israël door beide staten vorig jaar, een diplomatieke triomf voor Israël.
„Israël is er trots op dat ze op spywaregebied zo goed zijn”, zegt Erella Grassiani (Universiteit van Amsterdam), die veel onderzoek deed naar de veiligheidsindustrie in Israël. De regering helpt de sector zoveel mogelijk. In 2019 versnelde ze de procedure voor dit soort exporten. Niet lang daarvoor zei premier Benjamin Netanyahu: „Ik denk dat we het risico moeten nemen, en het is een aanzienlijk risico, om minder te reguleren zodat de groei kan toenemen.”
NSO geldt als het paradepaardje. Het werd ruim tien jaar geleden door de vrienden Shalev Hulio en Omri Lavie opgericht en groeide rap. Ze legden zich toe op hackers-software voor overheden. Volgens Hulio uit idealisme, als hulp bij misdaadbestrijding. „We bouwden dit bedrijf op om levens te redden”, zei hij tegen The Washington Post. Volgens onbevestigde berichten – NSO zegt niks over klanten – zou de Mexicaanse drugsbaas El Chapo ook zo zijn gepakt.
Totalitaire regimes
Ondertussen doken er steeds meer berichten op over misbruik van de software door autoritaire regimes om dissidenten te volgen en zelfs te doden. Zo zou Saoedi-Arabië de kritische journalist Jamal Khashoggi, die in 2018 in het Saoedische consulaat in Istanbul werd vermoord, en mensen uit zijn omgeving hebben gevolgd. NSO staakte daarop de samenwerking met Saoedi-Arabië enige tijd maar al in 2019 werd die hervat.
De private en publieke sector lopen in Israël bij veiligheid volkomen door elkaar
De banden tussen NSO en de Israëlische overheid zijn nauw. Veel van de 850 werknemers werkten voor Israëls militaire inlichtingendiensten, met name de bekende Unit 8200. „De private en publieke sector lopen op veiligheidsgebied door elkaar, ook omdat de regering altijd weet wat er wordt geproduceerd en geëxporteerd”, zegt Grassiani. „Op cyberconferenties kent iedereen elkaar.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data73591098-0caae4.jpg)
NSO-klanten tekenen ervoor dat ze de Pegasus-software slechts aanwenden voor de strijd tegen de misdaad en het terrorisme. Maar hoe definieer je dat? Een kritische journalist of burgerrechtenactivist wordt in een land als Saoedi-Arabië al snel gebrandmerkt als misdadiger of terrorist. „De klanten van NSO zijn regeringen”, zegt Mack. „Noch NSO, noch Israël vraagt dan wat ze precies met de software hebben gedaan. Dat kan worden uitgelegd als inmenging in interne aangelegenheden en daar stellen zulke landen geen prijs op. En het kan NSO en het ministerie van Defensie ook niet veel schelen wat ze er precies mee doen.”
Dual use technology
Hoewel het er geen partij bij is, heeft Israël toegezegd de regeling uit 1995 te respecteren die toeziet op de export van zogeheten dual use technology (met civiele én militaire toepassingen). Die is echter zelfs voor ondertekenaars niet bindend en toezicht ontbreekt. De enige beperking die Israël zich oplegt is: geen export naar landen waartegen VN- sancties gelden. En die zijn zeldzaam.
„Anders dan bij pantserwagens of machinegeweren, die je fysiek kunt zien als ze illegaal zijn geleverd, is de controle bij deze software veel lastiger”, zegt Mack. „Het is gemakkelijk voor NSO en de regering te ontkennen dat er iets niet in de haak is.”
De kans op meer toezicht lijkt gering. In Israël wordt dat niet als urgent gezien. Het Hooggerechtshof weigerde onlangs nieuwe verzoekschriften in behandeling te nemen tegen de wapenverkoop aan dubieuze regimes. Noch die uitspraak, noch de jongste ophef over Pegasus maakte veel los In Israël.
„Toch zijn de risico’s van deze technologie te groot”, zegt Grassiani „Het is natuurlijk fijn dat El Chapo wordt opgepakt, maar is het dat waard als mensen die zich verzetten tegen dictaturen er de dupe van worden? Die prijs is te hoog.”