Een wereld zonder honger is geen utopie

Deze week zal de geschiedenis ingaan als het moment waarop het de mensheid lukte om de eerste Nederlander een commerciële ruimtevaart te laten maken, terwijl honger en armoede de wereld nog niet uit zijn geholpen. Dat was mijn eerste gedachte bij de succesvolle lancering en landing van New Shepard, Jeff Bezos’ ruimteschip, waarbij de achttienjarige Nederlander Oliver Daemen tot de vier uitverkoren passagiers hoorde. Het is niet te ver gezocht om een relatie te zoeken tussen de milieuvervuilende commerciële ruimtewedloop onder miljardairs en de wereldwijde toename van honger en armoede.

Het ontbreekt ons niet aan kennis of financiële middelen om honger en armoede uit te roeien, maar wij verkeren in een psychologische gevangenis waar ongelijkheid tot een natuurwet wordt verklaard. Een veelgehoorde leugen in deze gevangenis is dat een honger- en armoedevrije wereld een utopie is. Op basis van deze geïnternaliseerde leugen wordt de status quo in stand gehouden ten gunste van dominante groepen en ten koste van kwetsbare groepen. Door de uitroeiing van honger, armoede en ongelijkheid tot een utopie te verklaren ontstaat er immers een vrijbrief om zich onvoldoende daartegen in te spannen.

De geschiedenis leert ons dat verworvenheden die Nederlanders nu als vanzelfsprekend beschouwen, ooit als utopie golden. Dat kinderen niet in fabrieken hoeven werken maar naar school moeten, het recht op bijstand of AOW, het algemeen kiesrecht voor man en vrouw – zij die zich inzetten voor deze en andere verworvenheden werden aanvankelijk voor gek verklaard, maar dankzij hun inzet leven veel Nederlanders in een samenleving die ooit voor een utopie werd gehouden.

Honger, armoede en ongelijkheid zijn niet het resultaat zijn van een natuurwet, maar van de sociale inrichting van onze wereld. De ruimtewedloop tussen miljardairs illustreert dat. Je kunt namelijk ook ervoor kiezen om te investeren met als doel honger en armoede de wereld uit te helpen, in plaats van de ruimte te koloniseren. Miljarden worden uitgegeven aan milieuvervuilende activiteiten voor het plezier van de happy few, terwijl een overgrote meerderheid van de wereldbevolking geen toegang heeft tot basale goederen en diensten als voedsel, schoon drinkwater, medische zorg en veiligheid.

Het is een open deur, maar een miljardair bestaat bij de gratie van de wereld om hem heen. Wij zijn met elkaar verbonden, en het ontbreekt aan een overtuigende morele rechtvaardiging voor het feit dat individuen miljoenen of zelfs miljarden mogen uitgeven voor kortetermijnvermaak, terwijl zulke grote aantallen mensen op de wereld in armoede creperen, omdat ze in een ‘verkeerd’ deel van de wereld, lichaam of familie zijn geboren.

Dat bleek ook uit de toespraak van Jeff Bezos, toen hij na de landing van zijn ruimtevaartuig zowel de medewerkers als de klanten van zijn bedrijf Amazon bedankte. Zonder hen, zo benadrukte de multimiljardair, was de financiering van zijn peperdure ruimtevaart nooit mogelijk geweest.

Om honger en armoede uit te roeien moeten we eerst ophouden met ‘de natuur’ de schuld te geven voor mondiale ongelijkheid, en in plaats daarvan bestaande machtsrelaties en geïnternaliseerde mythes onder de loep te nemen. In zijn klassieker Power. A Radical View stelt de Britse politicoloog Steven Lukes dat je macht aan de hand van drie dimensies kunt begrijpen. In de derde dimensie wordt macht begrepen als het resultaat van psychologische controle, het vermogen om te beïnvloeden hoe mensen denken en voelen, ook als dat tegen hun belangen ingaat.

Zonder mentaliteitsverandering zullen wij de komende jaren meerdere Nederlanders de ruimte in sturen, terwijl een deel van de bevolking in de armoedeval achterblijft. Daarom rijst de vraag waarom wij dat laten voortbestaan. Waarom verklaren wij honger en armoede niet tot een misdaad tegen de menselijkheid? Laat via een internationaal strafhof eenieder die met een schoon geweten het leed van andere mensen beziet en laat voortbestaan een prijs betalen.

Vraag mij dan over acht jaar of een honger- en armoedevrije wereld nog een utopie is.