De voedingsbodem voor radicalisering, paranoia en complotdenken groeide en groeide

Het kwam niet met een knal, het was geen flitscrisis, geen letterlijke dijkdoorbraak, maar een sluipende crisis. Als een veenbrand begon het, in de jaren van de eerste coronagolven, maar het brak in 2023 door naar de oppervlakte. Onderzoekers van de Onafhankelijke Randstad Universiteit (ORU) hadden ervoor gewaarschuwd. Nederland is immers altijd netto-ontvanger geweest van internationale golven van ellende, of het nu radicalisering was of een pandemie. Maar omdat ons land altijd een beetje achterloopt, sloegen de waarschuwingen aanvankelijk niet aan. Het zou wel weer meevallen, economie en samenleving hadden immers de eerste vier coronagolven ook overleefd. En de avondklokrellen van januari 2021 waren toch ook binnen twee dagen voorbij. Het kabinet-De Jonge I had er uiteindelijk de vervroegde verkiezingen mee gewonnen, met het snelle herstel in 2021/2. Maar dat het tipping point van de PPD-pandemie (zie onder), die vrijwel ongemerkt in de Verenigde Staten al in de zomer van 2021 viel, een voorbode was voor Europa, dat zag men toen nog niet. Net zo min dat daarmee de dominostenen van redelijkheid en recht wereldwijd begonnen om te vallen.

Het Zwartboek Paranoia, van het bovengenoemde onderzoekscollectief aan de ORU, dat onlangs werd gepubliceerd, brengt precies in kaart welke signalen er de afgelopen tien jaar, vanaf juli 2021, zijn gemist. Het begon er dus mee dat over het hoofd werd gezien dat de ‘sociale dekkingsgraad’ van recht en redelijkheid in de VS in de zomer van 2021 terugliep tot onder de 50 procent. In totaal 51 procent van de Amerikaanse staatsburgers bleek (aldus Monmouth University Poll) in een van de twee toen vigerende complottheorieën te geloven, en zegde zijn vertrouwen in de regering-Biden op. Meer dan de helft van de Amerikanen liet zich niet inenten, en omarmde de theorie dat de verkiezingen waren gestolen.

In Europa leek dat aanvankelijk nog mee te vallen. Maar het ging hier mis toen de nieuwe Epsilon-variant in 2022 tot een algehele lockdown leidde, en de Europese Commissie vanwege het hogere mortaliteitsgehalte van deze variant tot de uitgave van een vaccinatiepaspoort besloot en sommige regeringen overgingen tot het bijhouden van lijsten met niet-gevaccineerden. Polen stapte uit de EU, Slovenië en Hongarije dreigden hetzelfde te doen.

Nieuwe complottheorie

Met steun vanuit Rusland (zo bleek later, hoewel die claim nog steeds wordt ontkend) werd eind 2022 op grote schaal een nieuwe complottheorie de wereld in geholpen, ondersteund door de grote populistische en rechts-nationalistische partijen en netwerken in Europa: EUCabal. Via Facebook-Myzone (alleen voor jongeren tot 25 jaar), Telegram, Instagram, Parler en Gab wordt sindsdien de ‘Eurasian Great Awakening’ gepreekt. Daarin wordt het miljardenprogramma van de Green Deal gezien als de poging van de EU-elites een ‘Great Reset’ af te kondigen. Verzet ertegen wordt gefinancierd en gemobiliseerd vanuit de EUCabal-actiegroepen die inmiddels overal in Europa zijn opgepopt.

Het laatste Dreigingsbeeld Terrorisme, Radicalisering en Corona-ontkenning Nederland van de CNVOID (Coördinator Nationale Veiligheid-, Opsporings- en Inlichtingendienst) nr. 94 bracht in kaart dat de dreiging sinds de grote Hofstadrellen van 2023, toen er met een raketwerper op het Torentje werd geschoten en de ministerraad per helikopter moest worden ontzet, nog steeds substantieel is.

Inmiddels loopt Nederland niet meer achter, maar voorop. De laatste kabinetten-De Jonge konden het tij van de parlementaire versplintering en radicalisering niet meer keren. Dat betekende een landslide overwinning voor het EUCabal-blok Nederland, dat in 2025 de verkiezingen won. Omdat het blok geen kabinet wist te vormen, voert het sindsdien een oppositionele guerrilla tegen de vele minderheidsregeringen die het hoofd nog boven water proberen te houden.

Al die politieke en sociale conflicten zullen, aldus het Zwartboek Paranoia, niet verdwijnen als de voedingsbodem van de radicalisering, de heersende paranoia en het complotdenken, niet wordt weggenomen. Sinds 2021 hadden we het kunnen weten. Een op de vier volwassenen gaf destijds aan door corona aan eenzaamheid, slapeloosheid en depressie te lijden (Trimbos-instituut, januari 2021). In 2023 zat dat getal op twee op de vier, en het klom daarna zelfs nog. In de nieuwe DSM-7 is vastgesteld dat deze klachten een nieuwe vorm van PPD, paranoid personality disorder, in de hand hebben gewerkt. Mede door de opkomst van rapid social virtual media en augmented reality in 2023 is die persoonlijkheidsaandoening, die zich uit in een combinatie van sarcasme, wantrouwen, vijandigheid en rigide overtuigingen nog verder gegroeid en kunnen we spreken van een heuse paranoia-pandemie. Vanuit zo’n instelling ligt complotdenken voor de hand, en spinnen partijen die dit aanzwengelen en faciliteren er garen bij.

Saamhorigheid creëren

Het Zwartboek biedt ook hoop. Het wijst op het heilzame effect van de lokale MentaalVitaal-programma’s. Onder die noemer trekt een serie particuliere zorginstellingen, in samenwerking met de CNVOID en diverse onderzoekscollectieven, samen op om het tij te keren. Door te investeren in fysieke sociale contacten, hoge btw op social media-gebruik te heffen, en ‘situaties van saamhorigheid’ te creëren, blijken mensen hun PPD onder controle te kunnen krijgen en nemen radicale gedachten af. Ook geweldsbereidheid wordt minder naarmate het gevoel van saamhorigheid stijgt.

Wetenschapsfinancier NWO heeft laten weten dat dit onderzoek weliswaar hoopgevend is, maar dat ze vanwege de Wet-Staatsgeleid onderzoek de ORU helaas niet kan steunen. Het kabinet beraadt zich op een reactie maar moet het doen met één staatssecretaris voor onderwijs, onderzoek en innovatie, die op dit moment thuis zit met depressieklachten.