Wat betekent de Amerikaans-Duitse deal over het omstreden gas uit Rusland?

Jarenlang hield bondskanselier Merkel vol dat de pijpleiding Nord Stream 2 die gas van Rusland naar Duitsland zal brengen een zuiver commercieel project is en geen politieke aangelegenheid. Nu heeft ze met een politieke deal volgens politieke criteria een politiek conflict over de pijpleiding ontzenuwd. Voorlopig dan.

In de VS liepen zowel Democraten als Republikeinen jarenlang te hoop tegen de verbinding omdat die Rusland te veel invloed zou geven in de Europese energievoorziening. De pijpleiding door de Oostzee omzeilt bovendien Oekraïne, dat traditioneel als doorvoerland voor Russisch gas fungeert en daar geld aan verdient. Ook Kiev is daarom tegen het project omdat dit het voor Rusland eenvoudiger maakt Oekraïne te passeren.

Liefst hadden Kiev en Washington gezien dat het hele project zou worden gestaakt. Dat was voor kanselier Merkel niet bespreekbaar, ook al groeide ook in Duitsland de afgelopen jaren de kritiek op de gasleiding, zelfs binnen Merkels eigen CDU.

De plannen voor pijpleidingen door de Oostzee stammen uit een ander geopolitiek tijdsgewricht. Aan het begin van deze eeuw gold Rusland als een betrouwbare partner. Maar sinds de inval in Georgië (2008) en de annexatie van de Krim (2014) geldt Rusland als een onbetrouwbare tegenspeler. Grote energiedeals liggen met zo’n partij minder voor de hand. Door de Russische agressie ontstond de lastige situatie dat westerse landen meer geld moesten uitgeven aan de verdediging tegen Rusland in Oost-Europa, terwijl in de Oostzee buizen werden afgezonken waarmee Rusland geld zou verdienen aan het Westen en ook nog eens het belaagde Oekraïne in de tang kon nemen.

Sancties

De vorige Amerikaanse regering kaartte die tweeslachtigheid aan en probeerde de bouw af te remmen door betrokken ondernemingen sancties op te leggen. De toenmalige president Trump maakte er op zijn kenmerkend hoekige wijze een punt van op een NAVO-top. Hij vond het onverteerbaar dat de VS moesten betalen voor de verdediging van Europa, terwijl Duitsland zaken deed met Rusland. Europa, zei Trump, moest maar Amerikaans gas kopen.

Ook president Biden heeft kritiek op het project. Hij zei vorige week nog te vrezen dat Rusland Nord Stream 2 als wapen tegen Oekraïne zal inzetten. Toch maakte hij een andere afweging dan zijn voorganger. Biden onderkende dat het project inmiddels zo goed als voltooid is en hecht grote waarde aan een goede relatie met Duitsland. Maar Biden moest ook rekening houden met de hardliners in het Congres en met de gevoeligheden in Kiev. Dus sleutelden Washington en Berlijn weken aan een politieke overeenkomst.

Lees ook: EU blijft bij scherpe lijn richting Moskou

In essentie heeft Duitsland de discussie afgekocht door Oekraïne geld te beloven én te garanderen dat ook in de toekomst Russisch gas via Oekraïne naar het Westen zal stromen. In ruil daarvoor zullen de VS afzien van sancties tegen Nord Stream 2.

Geld geven is verhoudingsgewijs simpel. De VS en Duitsland richten een groen energiefonds op voor Oekraïne dat een kapitaal van 1 miljard dollar moet bevatten. Duitsland legt meteen 175 miljoen in en belooft hogere bijdragen in de toekomst. Ook zal Duitsland 70 miljoen bijdragen aan de energietransitie.

Complimenten Kremlin

Rusland dwingen gas te blijven pompen door Oekraïne is ingewikkelder. Het Russische gasbedrijf Gazprom en het Oekraïnse Naftogaz hebben een contract om jaarlijks 40 miljard kubieke meter gas door Oekraïne te transporteren tegen een bepaald tarief. Het contract loopt tot 2024. Duitsland zal bemiddelen bij de verlenging van het contract. Als Rusland toch de doorvoer staakt, zal Duitsland dat door het instellen van sancties tegengaan. Merkel stelde Poetin telefonisch op de hoogte van de afspraken. Na afloop complimenteerde het Kremlin Duitsland met zijn toewijding aan het project.

Oekraïne en Polen betreurden in een gezamenlijke verklaring dat de VS het verzet tegen de pijpleiding hadden opgegeven. „Daardoor is voor Oekraïne en Centraal-Europa een nieuwe dreiging ontstaan op politiek en militair terrein en is het voor Rusland eenvoudiger geworden om Europa te destabiliseren en de lidstaten van de NAVO en de Europese Unie verder uit elkaar te drijven.”

In Duitsland klonk kritiek uit vrijwel alle politieke kampen. De deal met Washington was alsof je een pleister plakte op een gebroken been, zei Alexander Graf Lambsdorff van de liberale FDP. Er was maar één winnaar, namelijk Vladimir Poetin, zeiden politici van de Groenen. De voorzitter van de buitenlandcommissie in de Bondsdag, Merkels partijgenoot Röttgen, twitterde dat Duitsland en de VS nu Poetin met hun gekibbel niet meer in de kaart spelen, maar dat het project zelf een Russisch wapen tegen Oekraïne blijft.