‘Tot nu toe beschermen de vaccins ontzettend goed tegen ernstige Covid-19’

Hoe verleidelijk ook, alle maatregelen loslaten zodra je volledig bent gevaccineerd lijkt nog geen goed idee. De Deltavariant van het coronavirus gaat nog flink rond in Nederland, en volledig gevaccineerde mensen kunnen het virus nog altijd krijgen en doorgeven aan anderen. Dat blijkt vaker te gebeuren dan verwacht. Van alle mensen die afgelopen weken positief testten, blijkt negen procent volledig gevaccineerd te zijn, meldde het RIVM woensdag, en 14 procent deels gevaccineerd. Maar ruim driekwart, nog altijd het overgrote deel, is niet gevaccineerd.

Dat een deel van de gevaccineerden nog besmet kan raken is geen verrassing: geen van de vaccins beschermt immers voor 100 procent tegen het virus. De mRNA vaccins van Pfizer en Moderna beschermden tegen ziekte door de originele virusvariant rond de 94 procent, de vectorvaccins van Janssen en AstraZeneca rond de 70 procent. Maar de Deltavariant knabbelt daar wel zo’n 6 tot 8 procentpunt van af, blijkt uit de laatste berekeningen van Public Health England die woensdag in the New England Journal of Medicine verschenen.

Delta breekt dus iets makkelijker door de bescherming van de vaccinatie heen. Dat komt waarschijnlijk doordat iemand die besmet is met deze variant al direct op de eerste dag van virusproductie ruim duizend keer meer virusdeeltjes uitscheidt dan iemand na een besmetting met de originele variant, zoals in een Chinese studie bleek. Dat maakt de variant ook twee keer zo besmettelijk als de originele variant. Misschien is bij sommige gevaccineerden de hoeveelheid antistoffen niet afdoende tegen zo’n hoge dosis van het coronavirus.

De Deltavariant knabbelt 6 à 8 procentpunt van de bescherming af

Dat kan nog eens versterkt worden doordat de antistoffen de nieuwe variant mogelijk iets minder goed herkennen. Die van met AstraZeneca gevaccineerde mensen in India plakken acht keer minder goed aan de uitsteeksels van de Deltavariant, meldden Britse onderzoekers in een preprint.

Nog veel onzeker

Maar de bescherming tegen de Deltavariant blijft in de studies beter overeind dan bijvoorbeeld die tegen de Bètavariant, die het eerst in Zuid-Afrika werd ontdekt, volgens vaccinoloog Cécile van Els van de Universiteit Utrecht en het RIVM. Tegen ernstige ziekte en ziekenhuisopname voor de Deltavariant beschermt een volledige vaccinatie met Pfizer of AstraZeneca zeker 92 procent.

Toch is er ook nog veel onzeker. Niet alleen over de mate waarin de opgewekte afweer beschermt, ook over hoe lang die aanhoudt. De laatste gegevens uit Israël suggereren dat de bescherming bij ouderen mogelijk na verloop van tijd brozer wordt. Maandagavond rapporteerde het Israëlische ministerie van Volksgezondheid dat uit een eerste analyse het beeld oprijst dat bij de Israëliërs die als eersten waren gevaccineerd, de bescherming tegen ernstige ziekte met 60 procent is gedaald. De eersten die een prik kregen waren 65-plussers, dus dit kan erop wijzen dat de afweer bij ouderen na vaccinatie in de loop van de tijd afneemt, een bekend fenomeen. Israël overweegt nu ouderen een derde prik te geven, aan mensen met een verminderde afweer doen ze dat al.

Onzekerheid stak woensdag ook de kop op over de bescherming van het vaccin van Janssen. De antistoffen in het bloed van mensen die het Janssen-vaccin kregen, herkennen in laboratoriumproeven het karakteristieke uitsteeksel van de Deltavariant zo’n zes keer slechter dan de antistoffen van Pfizer- en Moderna-ontvangers. Dat schreven Amerikaanse onderzoekers maandag in een preprint. Maar dat is nog geen reden voor paniek, benadrukt immunoloog Marjolein van Egmond van het Amsterdam UMC. „Laboratoriumproeven met kunstvirussen gaan deels voorbij aan de situatie in de echte wereld. De Amerikanen keken maar naar één onderdeel van het afweersysteem.” In de praktijk is er ook afweer via gespecialiseerde cellen zoals T-cellen. Die is na vaccinatie met Janssen minstens acht maanden te meten. „De echte vraag is: worden mensen die het Janssen-vaccin hebben gekregen ziek van Delta? Die data hebben we nog niet”, zegt Van Egmond.

Eigen onderzoek door Janssen

Er zijn wel gegevens waaruit het antwoord kan worden afgeleid. „In een studie van Janssen zelf zagen ze ook dat er minder neutraliserende antistoffen waren tegen de Deltavariant dan tegen de oorspronkelijke. Maar ook dat die hoeveelheid vergelijkbaar is met die tegen de Bètavariant. Janssen heeft in een grote studie in Zuid-Afrika laten zien dat hun vaccin 85 procent beschermt tegen ernstige ziekte, en volledige bescherming tegen ziekenhuisopname en overlijden door de Bètavariant. Dat suggereert dat die bescherming er ook zal zijn tegen Delta”, aldus Van Egmond.

En ook in Qatar bleek een vaccinatie met Moderna onverminderd goed te beschermen tegen ziekte, ziekenhuisopname en sterfte door zowel Alfa (de ‘Britse’ variant) als Bèta.

Dat komt overeen met andere bevindingen uit de dagelijkse praktijk: in het VK en de VS is de overgrote meerderheid van de mensen die met Covid-19 in het ziekenhuis belanden niet gevaccineerd. „Er zijn altijd een paar mensen die gevaccineerd en toch in het ziekenhuis komen. Maar tot nu toe beschermen de vaccins ontzettend goed tegen ernstige Covid-19 en ziekenhuisopname”, aldus Van Egmond.

Toch gaan er al stemmen op om een tweede prik te geven na Janssen, of wellicht zelfs een derde prik na een van de andere vaccins – er wordt ook al onderzoek naar gedaan. Dat zou de afweer kunnen versterken. Mensen die al eens Covid-19 hadden voordat ze twee prikken met Pfizer of Moderna kregen, en dus bij wijze van spreken drie keer hun afweer hebben getraind, hebben een bredere afweer die beter de verschillende virusvarianten herkende, laat een voorlopige studie van onderzoekers van de Yale Universiteit zien die deze week op een preprint server verscheen.

„Immunologisch verwacht je wel dat de afweer daar beter van wordt, maar we weten nog niet of het nodig is. We zouden ervoor kunnen kiezen om het voor de zekerheid te doen. Maar de studies naar de bescherming in de dagelijkse praktijk zijn onderweg.”