Hoe kon Frida Kahlo zo’n groot verdriet zo eerlijk verbeelden?

Het bijzondere aan kunstenaars Frida Kahlo (1907-1954) en Diego Rivera (1886-1957) is hoe dichtbij ze ons laten komen, alsof we alles van ze mogen weten. Vooral de kunst van Kahlo is een open boek. Een boek over grote creatieve veerkracht, zoals ze bewees met de litho Frida en de miskraam uit 1932. Het is een werk waarvan je je afvraagt hoe ze dat voor elkaar bokste, hoe slaag je erin om zo’n groot verdriet zo eerlijk en toch esthetisch te verbeelden? Ze tekende dikke tranen op de wangen, over haar benen stromen tranen van bloed als een decoratief patroon. Naast haar naakte lijf zweven links de stadia van een embryo en rechts de aarde, waar wormen in leven en waar planten erin slagen om wortel te schieten – die wel.

De litho hangt op de tentoonstelling in het Cobra Museum over Rivera en Kahlo, met nadruk op publiekslieveling Frida Kahlo. Ze was nog jong toen ze de beroemde, twintig jaar oudere Rivera in 1922 voor het eerst ontmoette, die na studies in Parijs een van de grondleggers werd van de Mexicaanse muurschilderkunst. Ze werden elkaars bewonderaars, trouwden, scheidden, hertrouwden, deelden hun geloof in het communisme, en haalden Trotski naar Mexico.

Het Cobra Museum vent hun beroemdheid uit. Centraal staan foto’s zoals van een kus – wat wel een beetje sensatiezuchtig is, al zocht het mediakoppel ook zelf graag de schijnwerpers op – en twee wederzijdse portretten.

Rivera tekende in 1930 een naakte Kahlo, een wat inwisselbaar uitziend werk. Andersom schilderde zij hem in 1937 meer portretmatig, gekleed, een serieuze man. Daarvoor gebruikte ze een schilderstijl als de zijne: realisme met groot gevoel voor materialiteit, dik, lobbig, wat de textuur van zijn overhemd een zeker vetplantgevoel geeft. Met datzelfde grondgevoel en een aards palet schilderde Rivera cactussen en traditioneel geklede Mexicanen. Zo zocht hij typisch Mexicaanse onderwerpen: hij stond vooraan bij een generatie schilders die een nationale identiteit wilden vormgeven, wat nodig was in het onsamenhangende land dat na een lange opstand maar eens verenigd moest worden.

Gevangenschap en expressie

Dat was een politieke ambitie, zoals bij Rivera alles om politiek draaide. Alsof hij zelf een compleet communistisch leger was schilderde hij muren vol met hele colonnes arbeiders, vlaggen, fabrieken, vele meters makend – in de tentoonstelling in fotokopieën te zien. De tentoonstelling put uit slechts één Mexicaanse collectie, wat helaas een nogal beperkt en onevenwichtig beeld geeft van hun oeuvres.

Gelukkig zijn er wel enkele van Kahlo’s typerende zelfportretten, die met hun combinaties van expressie en gevangenschap toch de kern van haar oeuvre zijn. Bijvoorbeeld haar zelfportret met gevlochten staart uit 1941. Hoekige scherpe bladeren omringen haar, het kapsel is in een stugge vorm gedwongen. Omgeven door pijn en kleur kijkt ze jou als beschouwer recht in de ogen, onbewogen, alsof ze contact zoekt.

Met hun complete bewegingsloosheid lijken haar portretten op oude Maria-iconen, de verf stram als de korsetten waar ze door haar lichamelijke handicaps toe veroordeeld was. Maar ze versierde de Maria-associaties uit Europese of Spaanse tradities rijkelijk met allerlei kleuren, bloemen, en Azteekse symbolen. En zo, terwijl Rivera met zijn collega-muurschilders in het land symbolen zocht van de Mexicaanse identiteit, haalde ook zij in haar atelier de buitenwereld binnen. Waardoor uiteindelijk, zo zie je maar, zij het zelf was die uitgroeide tot symbool van de Mexicaanse identiteit.