Na het Duitse weeralarm ging er lokaal van alles mis

Een satelliet op zo’n vijfhonderd kilometer hoogte boven het Rijnland-gebied had het allemaal zien aankomen. Vijf dagen voor de watersnood die delen van Duitsland vorige week trof, had het apparaat de eerste onheilspellende signalen al waargenomen. In de dagen die volgden stuurden de wetenschappers die de satelliet volgden een reeks – achteraf bezien – ijzingwekkend precieze voorspellingen naar de Duitse instanties. Het Rijnland-gebied zou getroffen worden door „extreme” overstromingen: een officiële classificatie die inhield dat er doden konden vallen. De kleinere rivieren de Ahr en de Erft zouden buiten hun oevers treden. Plaatsen als Hagen en Altena liepen gevaar.

Precies die plaatsen, en andere langs de Ahr en de Erft, werden inderdaad gedeeltelijk verzwolgen door een kolkende watermassa. Toch zeiden veel bewoners naderhand dat ze grotendeels verrast waren door de gebeurtenissen. Het aantal dodelijke slachtoffers is daar een macabere illustratie van. Het zijn er nu bijna tweehonderd en hun aantal zal vermoedelijk verder oplopen.

Een kleine week na de watersnood gaat het debat in Duitsland vooral hierover: hebben de autoriteiten adequaat gereageerd toen duidelijk begon te worden dat er een potentieel zeer dodelijke natuurramp ophanden was? Wat was er gebeurd met de waarschuwingen van de wetenschappers van de Europese overstromingswaarschuwingsdienst EFAS die Berlijns kant op waren gegaan? En: heeft de overheid vervolgens burgers tijdig en dringend genoeg gewaarschuwd dat ze moesten maken dat ze wegkwamen?

Lees ook: In de getroffen Duitse dorpjes ruimen de bewoners alles zelf op. Zonder stroom

Decentraal geregeld

Het Duitse kabinet vindt zelf van wel. De Duitse meteorologische dienst had, toen het zelf in de vroege uurtjes van 12 juli in de smiezen kreeg dat er gevaar dreigde, direct het nationale overstromingsalarmsysteem ingeschakeld. De centrale regering, deelstaatregeringen, hulpdiensten, de politie en belangrijke media werden op de hoogte gebracht. Vervolgens heeft de dienst een waarschuwing verstuurd via een weer-app die zo’n tien miljoen Duitsers gebruiken en werd ook via de publieke omroep en op sociale media gewaarschuwd voor het noodweer. De waarschuwingen van het EFAS zouden ook zijn doorgegeven aan de lokale autoriteiten.

Daarna was het de beurt aan die deelstaten en de lokale gemeenten, aldus minister van Binnenlandse Zaken Horst Seehofer (CSU). Rampenbestrijding is in Duitsland immers decentraal geregeld. De lokale instanties moeten zelf bepalen hoe ze precies reageren op de waarschuwingen van de meteorologische dienst.

Maar de oppositie denkt daar, kort voor de verkiezingen, heel anders over. Bij een crisis van deze omvang kan de regering zich moeilijk verschuilen achter lokale bestuurders, vinden zij. De liberale FDP sprak maandag van „ernstig systeemfalen” en houdt minister Seehofer verantwoordelijk. Die Linke eiste het onmiddellijke aftreden van de minister.

Lees ook over de discussie in België: De overstroming kon niet vermeden worden, de impact misschien wel

Juist op lokaal niveau lijkt veel mis gegaan te zijn. Sommige bestuurders zouden terughoudender, en daardoor uiteindelijk te laat, zijn geweest met evacuaties, schrijven Duitse media.

Hoe dramatisch het echt zou gaan worden, is niet duidelijk gecommuniceerd

Gerd Landsberg Vereniging van gemeenten

Er is ook kritiek op het waarschuwingssysteem zelf. De Duitse instanties werken met een combinatie van onder meer waarschuwingen via sms-jes, berichten via de publieke kanalen zoals tv en radio, en soms ook nog met ‘ouderwetse’ alarmsirenes. Maar dat systeem zou mankementen hebben vertoond. De digitale waarschuwingen kwamen, mede door stroom- en internetuitval, niet overal aan, bij te weinig mensen, soms te laat en in sommige gevallen waren ze ook onvoldoende urgent geformuleerd. Gerd Landsberg, hoofd van de Duitse vereniging van gemeenten, zei dat „mensen in de veronderstelling verkeerden dat er alleen zware regenval op komst was. Hoe dramatisch het echt zou gaan worden, is niet duidelijk gecommuniceerd.” Niet op alle plekken waar sirenes stonden, zouden ze zijn aangezet, schreef tabloid Bild in een bijtend commentaar.

„We zouden niet zo veel doden moeten hebben te betreuren anno 2021”, concludeerde Hannah Cloke, hoogleraar hydrologie aan de universiteit van Reading en oprichter van EFAS bij omroep ZDF. Zij sprak van een „monumentaal falen” van het complete systeem. De Duitse minister van Transport Andreas Scheuer (CSU) leek zich die kritiek dinsdag toch enigszins aan te trekken. Hij zei dat het landelijk waarschuwingssysteem voor calamiteiten opnieuw in leven moet worden geroepen. Dat systeem is sinds 2000 buiten gebruik omdat het versturen van bulk-sms’jes vanwege privacywetgeving alleen maar mag als alle gebruikers daarvoor individueel toestemming hebben gegeven.