President Zuid-Afrika: rellen waren vooraf gepland

Na vele dagen van plunderingen en brandstichting in de Zuid-Afrikaanse provincies KwaZulu-Natal en Gauteng, waarbij volgens de laatste cijfers zeker 212 mensen omkwamen, heeft president Cyril Ramaphosa ‘Nelson Mandeladag’ zondag aangegrepen om op te roepen tot eenheid. „Met onze Zulu-sprekende landgenoten zijn we verenigd in onze afkeer van wat gebeurd is”, zei hij terwijl hij schoonmaakacties bezocht in geplunderde winkelcentra in Soweto, op de verjaardag van de eerste, in 2013 overleden president van een democratisch Zuid-Afrika. Daarmee herriep hij een eerdere uitspraak dat de onlusten het gevolg waren van ‘etnische mobilisatie’, waarop hij veel kritiek heeft gekregen.

De onlusten begonnen in het vooral door Zulu’s bewoonde KwaZulu-Natal, de thuisbasis van ex-president Jacob Zuma, na diens gevangenneming op 7 juli – en na oproepen via sociale media van onder meer Zuma’s dochter Duduzile Zuma-Sambudla, met de tekst: „Leg KwaZuka-Natal stil: wegen, fabrieken, winkels, overheid.”

Leger zette 25.000 man in

Ramaphosa had vrijdag in een tv-toespraak al gesproken van een „van tevoren geplande campagne van geweld, vernieling en sabotage”, waarop de regering „slecht voorbereid” was. Bij de onlusten zijn 161 winkelcentra vernield en evenveel slijters geplunderd, zei hij erbij, evenals acht fabrieken. Ook werden er meer dan 2.550 arrestaties verricht, zei hij. Daar kwam pas een eind aan na de inzet van het leger, waardoor in totaal 25.000 manschappen paraat stonden om de orde te herstellen in de twee getroffen provincies.

Door de gekozen doelwitten en de methode – de vrachtwagens die werden geplunderd en in brand gestoken, om de wegen te blokkeren; de fabrieken die zijn aangevallen, evenals enkele ziekenhuizen en de brandstichting – was al eerder duidelijk dat het niet ging om een spontane volkswoede, maar om machtsvertoon door groepen loyaal aan Zuma.

Lees ook: Oud-president Jacob Zuma stookt Zuid-Afrika op, desnoods vanuit het gevang

Onderminister Zizi Kodwa sprak woensdag van een „aantal” jongeren dat in een winkelcentrum in Soweto was opgepakt en vertelden dat ze waren betaald om „bepaalde operaties” uit te voeren. De namen die ze opgaven worden nu onderzocht. Eerder hadden de veiligheidsdiensten verklaard dat twaalf ‘agitatoren’ in de gaten werden gehouden, en dat er één was gearresteerd, zonder dat namen werden genoemd.

Regering zag geplande campagne van geweld niet aankomen

Cyril Ramaphosa president Zuid-Afrika

De politie kwam eerder onder vuur te liggen voor het late en weinig krachtige optreden in KwaZulu-Natal. Critici wijten dat aan het patronagenetwerk in de provincie dat Zuma heeft opgebouwd en dat grotendeels nog in tact is – met agenten en bewoners die veel aan de Zuma’s te danken hebben. Uit verhoren van een speciale onderzoekscommissie die onderzoek doet naar corruptie tijdens Zuma’s regeerperiode (2009-2018) kwam naar voren dat aan het begin van diens presidentschap, in 2008 en 2009, een „privémacht” van 48 man aan de veiligheidsdiensten was toegevoegd, om de belangen te dienen van Zuma en diens corrupte netwerk.

Zuma is begonnen aan een celstraf van vijftien maanden wegens minachting van het hof, omdat hij weigerde mee te werken aan het onderzoek van deze commissie. Deze maandag begint een apart proces tegen hem, onder meer omdat hij zo’n 235.000 euro aan steekpenningen zou hebben aangenomen van wapenfabrikanten in 1999, toen hij nog vicepresident was. Om nieuwe onlusten te voorkomen is ervan afgezien Zuma naar de rechtszaal te vervoeren en volgt hij het proces via een videoverbinding vanuit zijn cel.

Lees ook dit interview met Jacob Zuma over zijn jaren als president:‘Bewijs maar dat ik corrupt was’