De overstroming kon niet vermeden worden, de impact misschien wel

Voor een waterbom zoals waar België en buurlanden afgelopen week mee te maken kregen, „bestaat geen draaiboek”, zei de Belgische minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden maandag op een persconferentie. „Het is een illusie dat alles te plannen of voor te bereiden is.” Maar de extreme regenval van afgelopen week kwam niet als een grote verrassing, zeggen experts in water- en klimaatbeleid. België nam maatregelen om overstromingen te voorkomen, maar het kan veel beter, vinden zij.

Dat de regenval uitzonderlijk was, daarover zijn ze het allemaal eens. Het is, zeker in de zomer, ongezien, zegt klimaatwetenschapper aan de Vrije Universiteit Brussel Wim Thiery. „Op sommige plaatsen viel tweehonderd millimeter per vierkante meter in 48 uur, waar dat jaarlijks meestal achthonderd millimeter is.” Toch is de extreme regenval volgens hem niet onverwacht: „Klimaatwetenschappers waarschuwen al heel lang voor zowel droogte als extreme regenval, ook in de zomer.”

Lees ook: Elk land zijn eigen beleid, ‘maar we wentelen niks op elkaar af’

België kampt met dichtbevolktheid, verharding, bewoning dicht op het water, ontbossing en een weinig consequente ruimtelijke ordening. Allemaal factoren waardoor regenwater slecht in het grondwater belandt en snel in de waterlopen, die daardoor rap kunnen oplopen. Het bewustzijn daarover groeide de laatste decennia, zeker na eerdere overstromingen eind jaren negentig. Er werden gecontroleerde overstromingsgebieden gecreëerd en dijken werden voor een deel weggehaald op plaatsen waar geen mensen wonen, zodat overtollig water daarheen kan lopen als het nodig is. Er kwam meer ruimte voor het ‘ontharden’ van steden. Er werden wachtbekkens aangelegd om overtollig water op te vangen, en nieuwe bouwprojecten in overstromingsgevoelig gebied kregen sneller een negatief bouwadvies.

Maar de afgelopen week „heeft de overheid er volgens mij wel bewust van gemaakt dat ze nog een tandje moeten bijsteken”, zegt hydroloog aan de Katholieke Universiteit Leuven Patrick Willems. „Overstromingen waren met deze hoeveelheden regen niet volledig te vermijden, maar je kan de impact wel verminderen.”

Sneller evacueren

Al aan het begin van de week waren er waarschuwingen dat er intense regenval aankwam. Een evacuatie bleef uit. „Dat is ook moeilijk”, benadrukt klimaatwetenschapper Thiery. „In Nederland was gemakkelijker te berekenen of en waar de Maas buiten zijn oevers zou kunnen treden. Hoger stroomopwaarts, bij allerlei vertakkingen, is dat lastiger.” Met dit soort intense regenval over een groot gebied, die bovendien lang aanhoudt, hebben de waterautoriteiten bovendien weinig ervaring, vult hydroloog Willems aan: „Maar als je er nu op terugkijkt, hadden we veel sneller moeten evacueren.”

Als je er nu op terugkijkt, hadden we veel sneller moeten evacueren

Patrick Willems hydroloog

Ook op het niveau van de stuwmeren en -dammen, die het water gelijkmatig verdelen bij regenval, kon een aantal zaken „ongetwijfeld beter”, denkt Willems. De stuwmeren zitten in de zomer extra vol, juist om in periode van extreme droogte, zoals in voorgaande zomers, genoeg water achter de hand te hebben. Daardoor was er nu minder speelruimte. Door een ongelukkig toeval was de dam bij Monsin bij Luik bovendien in onderhoud waardoor die slechts beperkt bediend kon worden. Hij werd bewust gerenoveerd tijdens de (veelal drogere) zomer, maar door de extreme regenval kwam hij onder grote druk te staan. Dit weekeinde werd even een „tsunami” gevreesd, mocht de dam het begeven.

Maar er zijn bij de dammen mogelijk ook menselijke fouten gemaakt. Onder meer in Verviers, net iets ten oosten van Luik, waar meerdere doden vielen, bekritiseerde de burgemeester maandag bij de Waalse omroep RTL de keuzes die stroomopwaarts bij de dam van Vesder gemaakt zijn: woensdagavond werd gezegd dat de dam ’s nachts geen water meer door zou laten, midden in de nacht werd er onaangekondigd zó veel water doorgelaten dat de vallei van Verviers volgens haar in een halfuur drie meter onder water stond. De druk op de dam werd zo hoog dat erger voorkomen moest worden, verdedigde de directeur zich in de krant La Meuse.

Te laat of juist te vroeg

Hydroloog Willems blijft voorzichtig, maar bevestigt dat op sommige plaatsen de kleppen van dammen ondanks de weerswaarschuwingen te laat zijn geopend, en op andere juist te vroeg waardoor het water elders te snel opliep: „De regeling van die dammen gebeurt heel vaak nog manueel, de ingenieur bepaalt zelf wat wel of niet te doen. Dat is niet optimaal gebeurd. Een automatisch systeem zou dat soort problemen kunnen voorkomen.”

Willems is er zeker van dat men in België de komende jaren een beter voorspellings- en evacuatiesysteem zal opzetten. Maar om de problematiek echt aan te pakken, is volgens klimaatwetenschapper Thiery meer nodig: „Aan aanpassen zit uiteindelijk een grens. We moeten het probleem bij de wortel aanpakken. Alleen als we de uitstoot van broeikasgassen naar nul brengen, komt er een stabilisatie van dit soort weersfenomenen.”