‘Premier Abiy Ahmed draagt bij aan de ontmanteling van Ethiopië’

De opstandelingen in de Ethiopische deelstaat Tigray hebben, rijkelijk voorzien van buitgemaakte wapens, een militair huzarenstuk verricht met hun opmars vorige week naar Mekelle, de hoofdstad van de deelstaat, en de verdrijving van het Ethiopische leger. Slechts weinigen zagen de militaire nederlaag van het leger van premier Abiy Ahmed aankomen.

Doordat de premier de verbindingen met Tigray had verbroken, bleef wat de bevolking daar doormaakte door toedoen van Ethiopische troepen én die uit buurland Eritrea – de bloedbaden, etnische zuiveringen en het seksueel geweld – grotendeels aan het zicht onttrokken.

Alex de Waal onderhield sinds het begin van de oorlog acht maanden geleden echter contact met de rebellen, die zich in de bergen hadden teruggetrokken. Vanuit hun schuilplaatsen voorspelden de door de wol geverfde leiders hem via een krakende satelliet-telefoonlijn dat ze de regionale hoofdstad Mekelle zouden innemen. Maar dat het zó snel gebeurde, een dag na de ruim door Abiy Ahmed gewonnen parlementsverkiezingen in het land, had ook De Waal niet zien aankomen.

De directeur van het onderzoeksinstituut de World Peace Foundation aan de Tufts universiteit in Boston, geldt als een van de best ingevoerde kenners van Ethiopië en de Hoorn van Afrika, waarover hij talloze artikelen en boeken publiceerde. De Tigrese opstandelingen zullen hun offensief voortzetten, voorspelt hij.

„De Tigrese opstandelingen zouden nu zelfs Addis Abeba kunnen innemen – zulke grote nederlagen hebben ze de regeringssoldaten van premier Abiy Ahmed de afgelopen weken toegebracht, resulterend in hun aftocht uit het overgrote deel van Tigray. Maar zo’n aanval op de hoofdstad is niet waarschijnlijk en zou in een uiterst bloedige strijd ontaarden. Het is waarschijnlijker dat ze de weg naar Djibouti blokkeren en daarmee de im- en export van het land stilleggen.”

Lees ook Honger wordt in Tigray ingezet als oorlogswapen

De oorlog, die oplaaide toen Abiy Ahmed in november vorig jaar het leger afstuurde op Tigray in reactie op een overval van een militair kamp in de deelstaat, heeft een humanitaire ramp veroorzaakt. Honderdduizenden Tigreeërs lijden honger, meer dan vijf miljoen mensen zijn in nood. Ruim twee miljoen zijn uit hun huizen verdreven. Tienduizenden kinderen zijn ondervoed en de Tigreeërs moeten ook nog duizenden krijgsgevangenen te eten geven. „Abiy Ahmed blokkeert nu de voedselhulp aan Tigray", zegt De Waal. „Als hij die politiek niet opgeeft, zullen de rebellen op korte termijn een corridor naar Soedan openen. De Tigrese strijders vallen niet meer te stoppen.”

Hoe konden de rebellen in korte tijd zoveel succes boeken?

„Ze waren uiterst gemotiveerd, als gevolg van de wijdverspreide wreedheden tegen de bevolking door het Ethiopische en Eritrese leger. Daardoor kregen de Tigrese Defensiestrijdkrachten, het TDF, meer rekruten dan ze aankonden. Tigrese jongeren zeiden: ‘Als we in ons dorp blijven, worden we gedood’.

„Tegelijkertijd was het eens zo machtige Ethiopische leger ernstig verzwakt. De strijdkrachten bestonden voor het uitbreken van de oorlog in Tigray in november uit twintig divisies plus de Presidentiële garde en verscheidene losse milities. De eerdere zuivering van de Tigreeërs uit alle legerrangen had hun gevechtscapaciteit aanzienlijk verminderd. Op papier viel het mee: door grootschalige rekrutering waren er genoeg soldaten. Maar Abiy Ahmed liet zich te veel leiden door de cijfers. De rebellen hebben nu tien van twintig divisies weggevaagd, van de andere tien zijn er vijf afgezwakt. Het Ethiopische leger is dus met driekwart in kracht afgenomen. Het zal jaren duren voordat het weer op zijn oude sterkte is.”

Premier Abiy Ahmed wordt omschreven als zelfverzekerd en energiek, als een impulsieve leider die niet naar advies luistert. Hij behoort tot de Pinkstergemeente en beklimt ook wel eens de preekstoel om zijn orale gaven tentoon te spreiden. Zijn moeder kreeg lang geleden een goddelijk visioen hoe haar zoon eens het land zou leiden. Maar een groot leider is hij niet, zegt De Waal. „Hij heeft zijn eigen pinksterpolitieke doctrine serieus genomen. Zijn eigen gevoel voor persoonlijke lotsbestemming heeft zijn politieke beoordeling bezoedeld: hij voelt zich uitverkoren om Ethiopië te redden. Maar hij blijkt niet de grote verzoener te zijn waarvoor hij eerder werd aangezien. Hij is het probleem geworden. De diplomatieke gemeenschap is ook tot die conclusie gekomen. Diplomaten zien hem niet meer als de hervormer.”

Toch sloot hij vrede met Eritrea in 2018 en kreeg vooral daarvoor de Nobelprijs voor de Vrede.

„Het vredesverdrag met Eritrea was in feite een oorlogspact, een veiligheidsverdrag gericht tegen de Tigreeërs, dat Abiy Ahmed afsloot met de Eritrese leider Isaias Afewerki. De Nobelprijs had een rampzalig effect. Het gaf de premier het gevoel dat hij tot heiligheid was verheven.”

Lees ook: Rebellen dwingen leger Ethiopië op de knieën

Ethiopië kent een uniek federaal bestel met op etnische basis gevormde deelstaten. Tigreeërs, destijds opererend als het Tigrese Volksbevrijdingsfront (TPLF), namen in 1991 de macht over in Addis Abeba en hebben sindsdien de centrale macht gedomineerd. Totdat Abiy Ahmed in 2018 de regeringspartij ging leiden. Hij is een Oromo, de grootste bevolkingsgroep van het land, en onder zijn bewind werden de Tigrese politici opzij geschoven en werden Tigrese burgers doelwit van etnische wraak. Het doel van de premier: verdere centralisatie van de macht, en terugdringen van het etnisch federalisme.

In Tigray was de bevolking tot voor kort verdeeld over het bestuur in de deelstaat. Velen vertrouwden het TPLF niet meer, dat autoritair en corrupt was geworden. Ook niet nadat het zich in de eigen deelstaat had teruggetrokken, na de opkomst van Abiy Ahmed. Maar door de misdragingen van het Ethiopische en Eritrese leger verenigden de Tigreeërs zich achter een door het ‘oude’ TPLF opgerichte nieuwe eenheid: de Tigrese Defensiestrijdkrachten, het TDF. Dat rebellenleger voelt zich nu zelfverzekerder dan ooit.

Valt Ethiopië nu uiteen, te beginnen met de afscheiding van Tigray?

„Het volksgevoel in Tigray is nu voor onafhankelijkheid. Abiy Ahmed heeft daaraan bijgedragen door zijn behandeling van de Tigreeërs. De Finse EU-bemiddelaar Pekka Haavisto had begin dit jaar een gesprek met Abiy Ahmed. Daar hoorde hij over het plan om ‘de Tigreeërs voor de komende honderd jaar weg te vagen’, vertelde hij later. Tegen de Amerikaanse gezant Jeffrey Feltman noemde Abiy Ahmed de oorlog in Tigray slechts ‘een kleine ergernis’. Abiy Ahmed verkondigt dat Ethiopië binnenkort weer groot en verenigd zal zijn, zoals in de glorietijden van de oude geschiedenis. Het klinkt geweldig, maar het tegenovergestelde gebeurt. Hij draagt bij aan de ontmanteling van Ethiopië.”