Plunderen in naam van Jacob Zuma

Een appje uit de provincie KwaZulu-Natal, waar het avondnieuws van zondag brandende vrachtwagens op snelwegen laat zien, en winkelcentra die massaal worden geplunderd. „Morgen zal het nog erger zijn”, schrijft Mike Zuma, neef van de voormalige president Jacob Zuma. „[De provincie] Gauteng zal zich dan bij ons voegen, de kameraden verenigen zich tegen het besluit van [president] Ramaphosa.”

Afgelopen woensdag, vlak voor middernacht, werd Jacob Zuma met loeiende sirenes zijn villa in zijn geboortedorp Nkandla in KwaZulu-Natal uitgereden, om te beginnen aan de vijftien maanden celstraf die de hoogste rechtbank in het land hem had opgelegd. Na langdurig overleg had hij ermee ingestemd zichzelf aan te geven, om arrestatie te voorkomen.

Lees ook Niemand in Zuid-Afrika staat boven de wet. Zelfs Jacob Zuma niet. Hij gaat naar de gevangenis

Het Constitutionele Hof had Zuma veroordeeld voor minachting van de rechterlijke macht omdat hij weigert antwoord te geven op de vragen van een onderzoekscommissie over de corruptie tijdens zijn negen jaar durende presidentschap. Die gevangenneming had een definitieve streep moeten trekken onder een tijdperk van plunderingen van de staatskas in Zuid-Afrika. Maar de taferelen die zich afspelen in de provincies KwaZulu-Natal en Gauteng (Johannesburg, Pretoria) laten zien dat het plunderen, zij het in andere vorm, nog niet voorbij is.

Televisies met pallets tegelijk

Talloze winkelcentra zijn dit weekend leeggeroofd. Vooral slijterijen, pin-automaten en winkels voor video- en audioapparatuur waren het doelwit van honderden plunderaars. Uit een fabriek van tv-fabrikant LG werden de televisies met pallets tegelijk naar buiten gereden.

De plunderingen begonnen in Zuma’s thuisprovincie KwaZulu-Natal maar bereikten zondag ook Gauteng, precies zoals de neef van president Zuma voorspelde. Er vielen sindsdien ten minste 32 doden en de politie verrichtte honderden arrestaties, in de provincies Gauteng en Kwazulu-Natal. Maandag werd het leger ingeschakeld om de politie bij te staan.

De Zuma’s noemen dit een opstand. Zuma’s dochter Dudu Zama-Sambudla moedigt Zuma’s aanhang aan op haar Twitteraccount (met ruim 103.000 volgers) met de hashtag #FreeJacobZuma. Toen vrijdagavond vrachtwagens in vlammen opgingen bij het dorpje Mooirivier, begeleidde ze de beelden van de brandende trucks met de anti-apartheidskreet ‘Amandla’ (van Amandla awethu, alle macht aan het volk). „Mooi River, we zien je, Amandla. #FreeJacobZuma.” Daar achteraan stuurde ze een oproep aan aanhangers in andere provincies om het voorbeeld van de vernielingen te volgen: „Gauteng, Mpumalanga, Free State, zijn jullie daar?”

Ook de voormalige ambassadeur van Zuid-Afrika in Nederland, Carl Niehaus, een van Zuma’s laatste medestanders, probeerde de arrestatie van Zuma te vergelijken met het apartheidstijdperk. „Tijdens de apartheid probeerden ze mensen ook het zwijgen op te leggen en te verbannen, hetzelfde gebeurt nu”, zei hij vrijdag voor het hek van de gevangenis in Estcourt waar Zuma vastzit, vlak voordat hijzelf werd opgepakt wegens het schenden van de strenge lockdownregels in Zuid-Afrika, dat een derde coronagolf doormaakt.

Zuma is sinds zijn ontslag volkomen geïsoleerd geraakt in de Zuid-Afrikaanse politiek

Maar de vernielingen en plunderingen van vandaag en afgelopen weekend hebben niets te maken met een politieke opstand. Zuma is sinds zijn ontslag in januari 2018 volkomen geïsoleerd geraakt in de Zuid-Afrikaanse politiek. In de afgelopen dagen was er niet één prominent lid uit zijn regeringspartij ANC die het voor hem opnam, behalve de afgetreden secretaris-generaal van de partij Ace Magashule die zelf wegens corruptie terecht moet staan. De plunderaars die zondagavond een spoor van vernieling trokken, en winkels leegroofden, droegen geen spandoeken, riepen geen slogans. Het Constitutionele Hof, dat zich maandag in een online zitting nog één keer over Zuma’s zaak boog, hield de celstraf van de oud-president in stand.

Lees ook Zulu-koning Zwelithini was een relikwie van het apartheidsregime

De Zuma’s spelen wel met vuur door er een etnische strijd van te maken. De Zulu-achterban kan relatief eenvoudig worden gemobiliseerd. Toen de regering in 2015 paal en perk wilde stellen aan de kosten van het uitbundige leven van wijlen Zulukoning Goodwill Zwelithini, werden Zulu’s van Durban tot Johannesburg gemobiliseerd om te laten zien hoeveel invloed de koning had. De toorn van de jongeren richtte zich destijds vooral op migranten uit andere Afrikaanse landen die massaal op de vlucht sloegen, mede door een xenofobe toespraak van de koning. Die taferelen deden denken aan de bloedige jaren negentig toen Zulu’s ook massaal werden gemobiliseerd tegen Nelson Mandela’s ANC – destijds door leiders van de Inkatha Freedom Party, een electorale concurrent van het ANC. Er vielen daarbij duizenden doden.

Anarchie

In townships rond Johannesburg waar veel Zulu’s wonen, gingen zondag veel winkels in vlammen op: Jeppe’s town, Alexandra. De plunderingen lijken uit te lopen op anarchie, waar de politie geen controle meer over heeft. Die onrust raakt ook Zuma zelf. President Cyril Ramaphosa waarschuwde zondagavond tegen „etnische mobilisatie”. „Deze natie tolereert geen criminaliteit. Zij die bij geweld betrokken zijn, zullen worden gearresteerd.” Maar zoals de arrestatie van Zuma laat zien, kan zelfs massaal politieoptreden de rust in Zuid-Afrika niet zomaar herstellen, in een tijd van grote werkloosheid en corona-frustratie. Deze rebellie heeft geen enkel politiek doel nodig.