Niemand ontsnapte ooit uit de EBI

Geef een gevangene de illusie dat-ie kan ontsnappen, dan blijft hij gemotiveerd. Dan blijft hij voelen dat zijn verblijf op een eigen keuze berust, wat zijn resocialisatie versnelt en recht doet aan de existentiële drang naar vrijheid, een mensenrecht. Zo werd in de jaren zeventig en tachtig in Nederland over gevangenissen gedacht. Sterker nog, het bouwbeleid moest er volgens deskundigen op zijn gericht een ontvluchting niet helemáál uit te sluiten.

De komst van de Extra Beveiligde Instelling (EBI) in Vught maakte in 1993 aan alle illusie een eind. De visie op detentie veranderde na een aantal geruchtmakende ontsnappingen en Unit 5, zoals de EBI officieel heet, werd de zwaarst beveiligde gevangenis van Nederland. Een betonnen vesting op het ommuurde terrein van de PI Vught, bedoeld voor vluchtgevaarlijke gedetineerden. Een „gevangenis in een gevangenis”, zoals onderzoekers van de Erasmus Universiteit hem omschreven in een studie naar het EBI-regime. De uitzichtloosheid is daar zo groot – letterlijk, zegt een advocaat met een cliënt op de afdeling – dat ze pijn krijgen aan hun ogen omdat ze de horizon nooit kunnen zien. „Ze krijgen last met adaptatie.”

Bestormen

Niemand is er ooit ontsnapt. Niemand heeft ooit een poging gewaagd. Mocht de informatie van justitie kloppen, dan zou Ridouan Taghi, hoofdverdachte in het Marengo-liquidatieproces en gedetineerd in de EBI sinds december 2019, de eerste kunnen worden. Volgens informatie van het Team Criminele Inlichtingen, gepubliceerd in een uitspraak in april van de beroepscommissie van de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming, zou hij de hulp hebben ingeroepen van een commandogroep met zware wapens. De informatie is anderhalf jaar oud en volgens Taghi’s advocaten onbetrouwbaar. „Er wordt vaker bewust valse informatie aan het TCI toegespeeld”, zeiden ze voor de beroepscommissie. Bijvoorbeeld om (concurrerende) criminelen in hun cel te houden. Desondanks acht de beroepscommissie de informatie „voldoende actueel”.

Lees ook dit artikel: Zelfs in de zwaarst beveiligde gevangenis blijft Taghi voorbijkomen

Wie de EBI wil bestormen, moet daar wel even de tijd voor nemen. Een eerste hindernis is de bewakingspost van de PI Vught zelf. Bezoekers moeten door een sluis: pas als de ene deur in het slot valt, kan de volgende open. Daarna is het nog tien minuten lopen over het terrein tot aan een vrij klein, hoog ommuurd gebouw: de EBI. Hier is een tweede controlepost met sluisfunctie.

„Wie voor het eerst de EBI betreedt, raakt gedesoriënteerd door het labyrint van gangen, sluizen en kleuren”, staat in de eerdergenoemde studie over de EBI, geschreven in 2013. Met kleuren zijn ‘looplijnen’ aangelegd, zodat gedetineerden gescheiden van elkaar bewegen door het gebouw. Opvallend, schrijven de onderzoekers, is de stilte die er heerst – in tegenstelling tot in andere gevangenissen. Dat komt door het geringe aantal gedetineerden in de EBI – zo’n acht van de achttien cellen waren vorig jaar bezet – en door de vele glazen scheidingswanden die fysiek contact beperken. De fitnessruimte zit achter glas, de recreatiezaal zit achter glas, bezoek onvangt men achter glas. In de luchtplaats is de hemel amper te zien: horizontaal traliewerk moet een ontsnapping per helikopter voorkomen.

21 uur op cel

In de EBI zit een gedetineerde zo’n 21 uur per dag op cel. Bij het verlaten moet hij (of zij) met de benen en handen gespreid tegen de muur staan. De ene bewaarder fouilleert links, de andere rechts. Op elke gedetineerde twee bewaarders, is de regel. Altijd. Visitaties vinden meerdere keren per dag plaats. Douchen gebeurt op cel, vanwege de veiligheid. Arbeid doen ze momenteel niet, te gevaarlijk. En de maximale groepsgrootte is beperkt tot vier, al zijn er ook gedetineerden die met hooguit één ander mogen verblijven, bijvoorbeeld om samen te koken. Tijdens alle bezoeken en telefoongesprekken luistert de EBI mee.

Eenzaamheid is volgens jaarverslagen van de PI Vught een probleem in de EBI. Het aantal klachten daarover nam toe in coronatijd. „Wij zijn hier niet voor gemaakt, als mens”, zegt een advocaat met een cliënt in de EBI, die anoniem wil blijven. „Het is moeilijk als je daar zit om niet gek te worden, om je hoofd helder te houden.”