Grootste maatschappelijke protesten in decennia: Cubanen zijn het zat

Chronische voedseltekorten, dagelijkse stroomuitval en een escalerende corona-uitbraak hebben de maatschappelijke onvrede in Cuba tot een zelden gezien kookpunt gebracht. In verschillende steden op het socialistisch geregeerde eiland gingen burgers zondag met honderden of duizenden de straat op om hun onvrede te uiten over het regime. Ze riepen daarbij teksten als „vrijheid!”, „weg met de dictatuur”, ,,we willen vaccins” en „weg met [president] Díaz-Canel”.

Broeit er op Cuba een volksopstand?

Deze podcast luister je ook in onze app

Dat volkswoede zich zo openlijk manifesteert is hoogst zeldzaam in politiestaat Cuba. De laatste grote volksopstand was de zogeheten ‘maleconazo’, in 1994, toen duizenden betoogden op de zeeboulevard Malecón van Havana. Ook toen ging het land, na het wegvallen van de Sovjet-steun, door een diepe economische crisis. Destijds doofde dat spontane straatprotest echter binnen enkele uren uit, onder meer nadat de toenmalige leider Fidel Castro ter plekke was verschenen. De opstand werd wel het startschot voor een massale exodus van tienduizenden bootmigranten.

Zondag bleef het protest niet beperkt tot een plek. Het was verspreid over het hele eiland en het hield de hele dag aan. De huidige president Miguel Díaz-Canel, sinds 2018 de opvolger van Fidels broer, ex-president Raúl Castro, geniet veel minder volkssteun dan de oude generatie revolutionairen. En dat terwijl de huidige crisis minstens zo diep is als begin jaren negentig.

Lees ook dit profiel van Díaz-Canel: de eerste niet revolutionaire president van Cuba

Buitenlandse deviezen

In het centraal geleide Cuba eiste de coronapandemie dankzij streng overheidsingrijpen tot op heden relatief weinig levens. Officieel vielen ‘slechts’ 1.537 Covid-19-doden, op 11 miljoen inwoners. Maar de virusuitbraak legde wel de toerismesector goeddeels stil, die onmisbaar is voor de buitenlandse deviezen waarop de kwakkelende Cubaanse staatseconomie leunt. Die leed bovendien al onder sancties die de vorige Amerikaanse president Trump oplegde en die zijn opvolger Biden, in januari aangetreden, niet terugdraaide.

Zelfs voor wie nog beschikt over buitenlandse valuta, is op Cuba al maanden amper voedsel te krijgen. Een dieet van rijst, bonen, (geïmporteerde) suiker en koffie met gemalen erwten is voor velen dagelijkse kost. Het zorgstelsel kraakt ondertussen onder corona en op sommige dagen is er tot 12 uur lang geen elektriciteit. Net als in de jaren negentig zouden veel Cubanen momenteel zo snel mogelijk het eiland willen ontvluchten.

Dit gaat om de vrijheid van ons volk. We houden het niet langer vol. We kennen geen angst meer

Selvia betoger in San Antonio de los Baños

In 1994 kreeg het regime de geest terug in de fles; 27 jaar later gaat dit veel lastiger nu zelfs Cuba – met twee decennia vertraging – vrij toegankelijk internet heeft gekregen. Op sociale media werden zondag massaal foto’s en filmpjes gedeeld van agenten, oproerpolitie en knokploegen in burgerkleding die betogers uiteen knuppelden of hardhandig arresteerden. De beelden voedden nieuwe oproepen de straat op te gaan. Op verschillende plekken werd het internet vertraagd of uitgeschakeld in een kennelijke poging van de autoriteiten het elan van de betogers te doven.

‘De straat op, revolutionairen’

In de loop van de dag moest het regime wel toegeven dat er iets aan de hand was. President Díaz-Canel kwam rond 4 uur ’s middags op televisie en uitte dreigende taal tegen de betogers, die hij „huurlingen” noemde „in dienst van de regering van de VS, het imperium en zijn diensten”. „De marsorder is gegeven: de straat op, revolutionairen.”

Yoani Sánchez, een bekende blogger-dissident op het eiland, noemde die presidentiële woorden op Twitter „zeer onverantwoordelijk [..] een oproep tot burgeroorlog.” Ook Julie Chung, de hoogste Amerikaanse diplomaat voor het westelijk halfrond, uitte haar „grote bezorgdheid” over die oproep. In de loop van de dag werden inderdaad enkele regeringsgezinde tegenbetogingen gemeld, maar voor zover bekend kwam het daarbij niet tot onderling geweld. Wel grepen ordetroepen op verschillende plaatsen hard in.

De afgelopen jaren werd de maatschappelijke onvrede op Cuba het luidst vertolkt door kunstenaars, rappers en andere muzikanten. Verenigd in de San Isidro-beweging, vernoemd naar een wijk in het oude centrum van Havana, uitten zij kritiek op de socialistische dictatuur. Recent trokken ze veel aandacht door samen met enkele Cubaanse artiesten in ballingschap het reggaetonnummer ‘Patria y Vida’ (Vaderland en Leven) op te nemen, een provocerende variatie op het aloude revolutionaire motto ‘Patria o Muerte’ (Vaderland of de Dood). ‘Patria y Vida’ werd zondag op verschillende plekken aangeheven als protestlied.

Lees ook: Kritische Cubaanse rappers ontketenen muzikaal conflict met communistisch bewind

De betogende Cubanen kregen zondag meteen steun van hun vele landgenoten in de diaspora. Onder meer in Miami, New York en Madrid werden solidariteitsbetogingen gehouden. Bekende Cubaanse influencers en muzikanten spraken op Twitter en Instagram hun steun uit onder de hashtag #SOSCuba.

Deltavariant rukt op

Het allereerste protest zou ’s ochtends zijn losgebarsten in San Antonio de los Baños, een stadje iets buiten Havana. „We verzamelden op het kerkplein en marcheerden toen door de hoofdstraat naar het bestuur en de politie”, vertelde betoger Selvia tegen BBC Mundo, de Spaanstalige wereldomroep van de BBC. Volgens hem gingen vanaf zaterdag de eerste oproepen hiertoe rond op sociale media. „Dit gaat om de vrijheid van ons volk. We houden het niet langer vol. We kennen geen angst meer.”

Hierna sloeg het protest razendsnel over naar grotere steden als Havana, Santiago de Cuba, Ciego de Ávila, Pinar del Río en Matanzas. Die laatste stad, niet ver van de belangrijke toeristische trekpleister Varadero, geldt momenteel als het epicentrum van de corona-epidemie in Cuba. De afgelopen week werden nieuwe coronamaatregelen van kracht, die ook voor onvrede zorgen.

De gerenommeerde Cubaanse farmaceutische sector rondde onlangs de ontwikkeling van twee eigen coronavaccins af. Met een, volgens de betrokken onderzoekers, bewezen werkzaamheid van ruim 90 procent zouden die hoogst effectief zijn, maar ze lijken ook net te laat te komen. De recente import van de Deltavariant heeft in Cuba geleid tot een snelle opmars van het virus. Zondag registreerden de autoriteiten 6.923 nieuwe besmettingen en 47 Covid-19-doden.

Een epidemie, schaarste en een protestgolf: ruim zestig jaar na de revolutie van 1959 wordt het Cubaanse regime uitgedaagd door een ‘perfecte storm’.