De menselijke maat is weg in de ggz

Een paar maanden geleden vertrok ik als psycholoog bij PsyQ, om de redenen die treffend worden beschreven in Uw behandeling stopt hier, er zijn te veel wachtenden na u (3/7). Ik had slapeloze nachten van het werk, van de grote hoeveelheid mensen voor wie ik als regiebehandelaar verantwoordelijk was zonder ze te kennen. Het artikel las als een bevestiging en erkenning.

Het is gemakkelijk de directie de schuld te geven. Dit was ook mijn eigen reflex toen ik nog bij PsyQ werkte. Nu, met meer afstand, vermoed ik dat er meer aan de hand is dan een doorgeschoten productiecultuur waarin patiënten en medewerkers vooral fungeren als onderdeel van een door het management gemaakte ‘volumeafspraak’.

Een belangrijke oorzaak van de problemen is de immense schaalvergroting in de geestelijke gezondheidszorg. PsyQ is een moloch geworden die moeilijk meer te besturen valt. De afstand tussen directie en werkvloer is te groot, medewerkers voelen zich niet meer gehoord en erkend in hun professionele autonomie. De menselijke maat is weg. Niet voor niets zoeken veel gefrustreerde medewerkers hun heil in kleinere organisaties.

Nu kun je betogen dat die schaalvergroting wenselijk is gezien de grote vraag: 1,3 miljoen mensen per jaar krijgen een ggz-behandeling! Dat brengt me bij een andere oorzaak: het grote aantal mensen dat hulp zoekt. Nederlanders behoren tot de gelukkigste mensen van de wereld maar lijden massaal aan psychische ziekten. Hoe komt dat? Veel hulpvragers hebben klachten als stress, burn-out, lichte depressies en slaapstoornissen. Volgens filosoof en hoogleraar psychiatrie Damiaan Denys zou de ggz dit soort klachten niet als psychiatrische ziektes moeten beschouwen, maar als normale verschijnselen die bij het leven horen. Een duidelijker onderscheid dus tussen werkelijk psychiatrische ziektes en lichtere aandoeningen.

Onze samenleving stelt hoge eisen aan mensen en wie niet mee kan komen, wordt daarvoor zelf verantwoordelijk gesteld. De groep uitvallers die de prestatiedruk niet kan bijbenen wordt de laatste jaren steeds groter. We moeten perfect, leuk en gelukkig zijn en wanneer dat niet lukt hebben we gefaald. Dan is er iets mis met ons. Laatst hoorde ik dat het zoeken van psychische hulp inmiddels als een vorm van investeren in je eigen mentale kapitaal gezien wordt. Een psychologische behandeling als statussymbool in de maatschappelijke ratrace. Het moet niet gekker worden, zo komen we nooit van die wachtlijsten af.

Laten we niet vergeten dat lijden bij het leven hoort en dat we dit vaak kunnen dragen als we als mensen dicht om elkaar heen (blijven) staan. Het daar in durven uithouden, ook als dat geduld en uithoudingsvermogen vraagt. De menselijke maat terugbrengen in ons samenleven, in onze systemen en organisaties. De steeds maar groeiende kloof tussen winnaars en verliezers kleiner maken. Nee, het zijn geen gemakkelijke oplossingen en op de korte termijn gaan de wachtlijsten bij PsyQ er niet door verdwijnen. Maar de problemen bij PsyQ staan niet op zichzelf, ze zijn het symptoom van een groter maatschappelijk probleem.