Halsoverkop reden de inwoners van Lytton uit de vlammenzee

Het was ondraaglijk heet toen burgemeester Jan Polderman (62) vorige week na een bezoek aan een vriend terugreed naar zijn woonplaats Lytton. Het afgelegen dorpje met zo’n 250 inwoners in het binnenland van British Columbia, een provincie in het westen van Canada, bakte in de felle middagzon. Een krachtige, verstikkende wind blies lucht van ruim 40 graden Celsius door het plaatsje, gelegen in een uitgestrekt landschap van bergen, bossen en rivieren ten noordoosten van Vancouver.

Polderman reed door de paar straten van het dorp en zag eerst wat rook aan de zuidzijde, toen een brand die zich razendsnel verspreidde. „Er was vuur van het ene eind tot het andere. Het hele dorp stond in brand”, zegt Polderman, een zoon van Nederlandse immigranten die na de Tweede Wereldoorlog vanuit het Zeeuwse Kruiningen naar Canada trokken.

Lees ook: Ongekende hittegolf teistert westkust Canada

Lytton was al enkele dagen in het nieuws als brandpunt van de extreme hittegolf die het noordwesten van de Verenigde Staten en het westen van Canada teisterde. Onder invloed van een zogenoemde ‘heat dome’, een hogedrukgebied, liepen temperaturen in de hele regio op tot ruim boven de 40 graden. In Lytton was het kwik de vorige dag zelfs gestegen tot 49,6 graden – een opzienbarend temperatuurrecord voor heel Canada. De piek lag hoger dan de hoogste temperaturen ooit gemeten in Europa en Zuid-Amerika en slechts zeven graden onder de hoogste temperatuur die volgens Guinness World Records ooit is vastgesteld op aarde: 56,7 graden in Death Valley, Californië in 1913.

In een mum van tijd in de as gelegd

Na die extreme hitte, die door wetenschappers is toegeschreven aan klimaatverandering, sloeg op 30 juni de vlam in de pan. Lytton werd grotendeels verwoest door de vuurzee, die aan twee inwoners het leven kostte. Van de ongeveer tachtig huizen in het dorp staan er niet meer dan zes nog overeind. Het dorpshuis, het politiebureau, een kliniek, enkele winkels: bijna alles werd in mum van tijd in de as gelegd. De oorsprong van het vuur wordt onderzocht; volgens de autoriteiten is de brand vermoedelijk door mensen veroorzaakt.

Polderman vaardigde, ondanks de uitval van stroom en mobiele communicatie, een evacuatiebevel uit en maande buren om zo snel mogelijk te vertrekken. In totaal sloegen zo’n duizend mensen uit de omgeving op de vlucht. Zelf greep hij thuis haastig wat spullen bij elkaar – zijn computers, wat kleren en schoenen, medicijnen – en reed hij met vrouw, hond en kat halsoverkop de vlammenzee uit. Hij verblijft bij een broer niet ver van Vancouver. „Ik had altijd gedacht dat als ik ooit zou moeten evacueren, ik daarheen zou gaan. Maar op het moment dat het gebeurt, denk je: had ik het maar beter gepland.”

Bewoner Gordon Murray voelt zich een klimaatontheemde die plotseling moest vluchten voor de gevolgen van de opwarming van de aarde

Medebewoner Gordon Murray filmde de vlucht per auto van hem en zijn partner. Ze passeerden brandend huis na brandend huis („Holy shit!”), is te zien op de video, en hadden nog geen honderd meter zicht. Ze reden naar „daar waar de rook het dunst was”, vertelde hij tegen de Canadese omroep CBC. Hij voelt zich een klimaatontheemde die plotseling moest vluchten voor de gevolgen van de opwarming van de aarde. „Wij zaten op het snijpunt van klimaatverandering, maar het komt op iedereen af.”

Vanaf zijn verblijfadres probeert Polderman nu te bevatten wat er is gebeurd, en dingen te regelen. De computersystemen van het dorp zijn verwoest, telefoonnummers zijn onbereikbaar. Inwoners zijn gevlucht en willen weten wat er met hun huis is gebeurd. Lytton is nog niet toegankelijk. Toegangswegen zijn afgezet terwijl de brandweer nog blust in de omgeving.

Wind als een gasbrander

Polderman had nooit gedacht dat een ramp van deze omvang zich zou voltrekken, vertelt hij in het Engels, dat hij beter spreekt dan Nederlands. Hoewel natuurbranden in de regio vaker voorkomen, werd de combinatie van droogte, extreme hitte en een harde, warme wind die als gasbrander fungeerde, Lytton fataal. „De verwoesting is onvoorstelbaar”, zegt hij. „Wie had ooit gedacht dat het zo heet zou worden?”

Lees ook: Canadese hittegolf was toevalstreffer, maar de kans erop groeit wel heel sterk

Velen vragen zich dat af. Hoe kon de temperatuur zo hoog oplopen in Canada, een noordelijk land dat eerder bekendstaat om zijn vrieskou dan om tropisch weer? Zomerse hittegolven zijn Canada – bijgenaamd ‘het Grote Witte Noorden’ – niet vreemd, maar meestal doen die zich in augustus voor, niet in juni. Ook baarde de hoogte van het nieuwe record, meer dan vier graden hoger dan het vorige uit 1937, opzien. „Warmterecords worden doorgaans gebroken met tienden van graden, niet met 4,6 graden”, schreef klimaatactivist Greta Thunberg op Twitter.

Hoe het in Canada 49,6 graden werd

Deze podcast luister je ook in onze app

De apocalyptische combinatie van verpletterde temperatuurrecords, natuurbranden en gevaar voor overstromingen door smeltwater is volgens David Phillips, klimatoloog bij het Canadese ministerie van Milieu en Klimaatverandering „bijna Bijbels”. Polderman ziet het als „een hittegolf die ik hopelijk maar eens in mijn leven meemaak.” Maar klimaatwetenschappers waarschuwen dat het vaker kan gaan gebeuren.

Lytton stond al bekend als een van de heetste plaatsen in Canada. Hoewel de kustregio’s van British Columbia een gematigd zeeklimaat kennen dat volgens Polderman „lijkt op dat van Nederland”, is het binnenland „meer als een woestijn”. Het gebied, met zijn beboste bergen en in de zon geblakerde vlaktes met ranches, heeft een semi-aride klimaat. Uitschieters van 40 graden komen er in de zomers vaker voor. Maar wat doen mensen bij 49 graden?

„Het komt erop neer dat mensen in hun kelders zitten om te proberen koel te blijven”, zegt Polderman. „Ze gaan ’s avonds naar buiten, tijdens de hitte van de dag blijven de meesten binnen.” Ze dragen handschoenen om te rijden, want het stuur kun je niet aanraken.

De realiteit: net sciencefiction

Zestiger Steven Rice, landbouwer uit Spences Bridge, een dorp op 35 kilometer ten noordoosten van Lytton, noemt de nieuwe realiteit „iets uit The Twilight Zone”. Hij hielp eten klaarmaken voor tientallen brandweerlieden in The Packing House, een restaurant dat wordt gerund door zijn vrouw. „Dit was een enorme uitschieter, ik denk dat het een waarschuwing is”, zegt de bebaarde Rice, gekleed in een T-shirt met een grote zon.

Rice woont in Spences Bridge sinds 1988 en verbouwt er tomaten en fruit. Zijn planten zijn nu deels verdord. „Het klimaat is hier sinds 1988 zeker veranderd”, zegt hij. Extreem koude wintertemperaturen komen veel minder vaak voor. „De laatste keer dat het kouder was dan min twintig was denk ik in 2016. Vroeger hadden we elk jaar van die dagen.”

„De wind was zo heet, we dachten dat een briesje zou helpen. Niet bij 49 graden. Dan is het een windkachel”

„Van de extreme hitte moesten een paar van mijn kleinkinderen overgeven”, zegt hij. „De volwassenen zaten in de schaduw en snakten naar wind. Moeder Natuur gaf gehoor aan die gebeden, maar toen de wind kwam, zeiden we: ‘Neem hem alstublieft terug’. De wind was zo heet, we dachten dat een briesje zou helpen. Niet bij 49 graden. Dan is het een windkachel.”

Die windkachel leidde tot het inferno in Lytton en een uitzonderlijk vroeg natuurbrandenseizoen in British Columbia (B.C.). In de hele provincie is dit jaar volgens de B.C. Wildfire Service al 90.000 hectare bos in vlammen opgegaan. Dat is meer dan drie maal het gemiddelde voor het hele seizoen van de afgelopen tien jaar.

Lees ook het interview met klimaatwetenschapper Geert Jan van Oldenborgh: ‘Het verontrustende is: niemand zag deze hittegolf aankomen’

In de omgeving van Lytton is het vuur nog niet onder controle. Rond de stad Kamloops hangt een blauwe waas van de rook. Ten noorden van Lillooet bedekt een gigantische rookpluim een vallei. Helikopters vliegen af en aan met waterzakken, die ze vullen door langs het oppervlak van een rivier te scheren. Ze vormen stipjes boven het vuur dat ze bestrijden.

Verkoelingscentra

Volgens Peter Busse, burgemeester van Lillooet, zijn de branden ver genoeg bij de plaats vandaan om geen direct gevaar te vormen voor de bewoners. De schrik zit er echter in sinds hij geëvacueerden uit Lytton op de avond van de brand zag aankomen. Sommigen droegen geen sokken en schoenen. „Dat geeft aan hoe snel ze moesten wegkomen”, zegt hij. Busse, van Duitse oorsprong en van huis uit ingenieur, benadrukt hoe belangrijk het is dat plaatsen in de regio zich voorbereiden op extreme hitte. Met verkoelingscentra voor mensen zonder airconditioning. Door ouderen, vooral alleenstaande, goed in de gaten houden.

Voor brandgevaar is het bovenal een kwestie van preventie, zegt hij. „De meeste branden worden door mensen veroorzaakt. We moeten waakzaam zijn op kampvuren en sigarettenpeuken.” Langs de eindeloze wegen in het kurkdroge gebied hangen waarschuwingsborden: kampvuur verboden. Mensen kunnen een alarmnummer bellen als ze iets zien.

Gordon Murray, ontheemde bewoner van Lytton, ziet de ramp als een kraakheldere waarschuwing voor klimaatverandering. „Wij waren er niet op voorbereid, en ik denk dat de samenleving er ook niet op is voorbereid. We moeten als maatschappij samenwerken om er klaar voor te zijn. Want wij hebben ontdekt”, zegt hij, verwijzend naar de doden, „dat als je tot het laatste moment wacht, er mensen achterblijven.”