Angst en vrijheid zijn twee kanten van dezelfde medaille

Denken is kinderspel, zoals bekend, maar toch stonden de grotemensengezichten ernstig bij de eerste aflevering van Het Filosofisch Kwintet (Human), zondagmiddag. Doorgronden is het motto van het programma, legde Clairy Polak bij aanvang van het tiende seizoen nog maar weer eens uit, „niet het twistgesprek”. De komende vijf weken heeft Polak het met denkgrage gasten over onzekerheid, een filosofisch probleem dat door de coronacrisis op de voorgrond is gekomen.

In een decor dat leek uit te stralen dat denken een retro-activiteit uit de jaren zeventig is, vroeg Polak eerst naar recente ervaringen van onzekerheid, wat leidde tot bespiegelingen over de eerste dagen van de corona-uitbraak. Zo had filosoof Stine Jensen zich destijds in hoge mate lid gevoeld van een „niet-cruciale beroepsgroep”. Maar de vraag leverde ook anekdotes op over minder existentieel geladen onzekerheden, zoals het angstige wachten op nieuws over een projectaanvraag bij wetenschapsorganisatie NWO.

Ayahuasca-ceremonies

Volgens filosofe Naomi Jacobs zijn angst en vrijheid twee kanten van de onzekerheidsmedaille. We vrezen het onbekende, maar juist dan kan iets nieuws ontstaan, is er ruimte om te denken. Onzekerheid is iets om te omarmen, stipuleerde psychiater Floortje Scheepers. „De wereld is complex en onzeker en die onzekerheid lijkt alleen maar te groeien naarmate we meer controle hebben. We rekken het leven steeds langer, maar we worden banger voor de dood.”

Polak probeerde de twijfellust van de filosofen wat te temperen, door een paar keer over bestaanszekerheid te beginnen. Is het geen luxe om het over het omarmen van onzekerheid te hebben? Het werd niet collectief opgepikt. Neurowetenschapper Michiel van Elk weidde uit over ayahuasca-ceremonies die hij zag als psychedelische overgave aan onzekerheid, waarna er een flauwekulfrons in het voorhoofd van de presentator verscheen: „Is de essentie van zo’n ceremonie niet dat je er ook weer uit kunt raken, dat het niet permanent is?” Clairy Polak heeft haar denkers niet aan een touwtje, zoveel was duidelijk.

Een paar uur later zond Human dat andere belangrijke denkprogramma van de Nederlandse televisie uit: het jeugdige Wat zou jij doen? Daarin stond deze week de jonge keeper Lucas centraal. Hij droomt van een loopbaan als prof (ondanks het vlaggetje in zijn kamer dat erop duidt dat hij aanwezig was bij de traumawedstrijd Ajax-Tottenham van twee jaar geleden). Hij heeft echter niet altijd zin in extra trainingen en wil ook niet steeds op zijn eten hoeven letten of al zijn afspraken met vrienden schrappen. Hij kreeg advies van kinderen die de onzekerheid van Lucas’ situatie onvervaard op de staart trapten met observaties als: „Het kan ook dat die carrière compleet flopt en dan heb je geen vrienden meer.”

Ernstzwangere trainers

Zoals dat gaat in de filosofie, ging er achter het trainingsprobleem een diepere kwestie schuil. Lucas’ ouders zijn gescheiden. Zijn vader (zelf keeper) stimuleert hem om voetbal voorrang te geven, terwijl zijn moeder (geen keeper) minder overtuigd is van het nut – als je Lucas’ ernstzwangere trainers ziet, ben je geneigd haar een beetje gelijk te geven. Lucas wilde, zo bekende hij aan zijn vriend Thijmen, het onderwerp niet ter sprake te brengen uit vrees dat hij een van zijn ouders zou kwetsen. Thijmen: „Misschien is het handig als je wat zelfverzekerder wordt.”

Dat is juist waar Wat zou jij doen? bij helpt. Lucas verzamelde zijn ouders en werd door hen gerustgesteld: „Soms moet je je ouders pijn doen.” Zo kon de keeper zijn onzekerheid omarmen – en verder dromen over hoe hij die hattrick van Lucas Moura wel uit het Ajaxdoel had gehouden.