Berichten uit het slachthuis

Treurig dat er altijd eerst een schandaal nodig is om het lijden van productiedieren onder de aandacht te brengen. Ook al is het lijden van dieren in de vleesindustrie permanent, een actuele aanleiding is een noodzakelijk te vervullen voorwaarde om erover te berichten, deze woorden niet uitgezonderd. Soms duiken er clandestien geschoten beelden op uit de lijdensinstallaties van slachthuizen. Let op, waarschuwt de nieuwssite, schokkende beelden. We kijken toch. De horror is altijd dezelfde. De rituele verontwaardiging ook.

RTL Nieuws publiceerde deze week geheime beelden die een medewerker van stichting Varkens in Nood maakte bij slachthuis Gosschalk in Epe. Panische dieren die met een scherpe peddel worden geslagen, geschopt, aan een oor worden meegetrokken en gedurig met stroomprikkers worden bewerkt – alles regel, geen uitzondering. De realiteit van een Syrisch martelcomplex.

Werknemers van Gosschalk waarschuwden de undercover-medewerker om de mishandelingen buiten het zicht van de camera’s te houden, en zich te beheersen wanneer er een dierenarts of toezichthouder van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) in de buurt was.

De rook van verontwaardiging stijgt op tot in de neus van de politiek. Een ruime meerderheid in de Tweede Kamer eist sluiting van het slachthuis. Zou je consequent zijn, dan konden ze bijna allemaal dicht. Slachthuizen zijn notoire overtreders, en de Voedsel en Warenautoriteit mist nu juist dat laatste: de autoriteit om slachthuizen te sensibiliseren. Dat is de schuld van de politiek zelf. In zijn boek Uitgebeend beschrijft journalist Marcel van Silfhout hoe de voorloper van de NVWA, de Keuringsdienst van Waren, in 2003 van de een op de andere dag is overgeheveld van Volksgezondheid naar Landbouw: de slager keurt sindsdien zijn eigen vlees. Voordien was de dienst een te vrezen orgaan: talloos de inspecties en processen-verbaal. Het slachthuispersoneel beefde wanneer de inspecteur binnenkwam. Nu is het agentschap een ‘waakhond zonder tanden’, zoals deze krant in 2017 schreef in een groot onderzoek naar mestfraude.

De Keuringsdienst werd sinds 2003 steeds verder uitgeknepen en uiteindelijk gehalveerd, en is daarmee sinds jaar en dag chronisch onderbezet. Dat is boze opzet: economisch belang gaat steevast boven voedselveiligheid en dierenwelzijn. De grootste vleesverwerkende industrie van Europa moet koste wat kost blijven draaien. Wordt een slachthuis stilgelegd wegens misstanden, zeggen betrokkenen, dan volgt er een telefoontje van het ministerie dat de productie moet worden hervat. Veel personeel van de NVWA is nauwelijks gemotiveerd en functioneert onder grote druk. Grijp maar eens in bij mannen die met elektrische zagen een karkas vierendelen of bij een lopende band waar elke seconde een kip langs schiet.

NVWA-medewerkers worden geïntimideerd, bedreigd, mishandeld; ze ontvangen kogelbrieven, moeten soms onderduiken of naar hun werk worden geëscorteerd door de politie. Misschien denkt er nog eens een gemaltraiteerde keurmeester of toezichthouder terug aan het kabinet-Balkenende II, dat de dienst onschadelijk maakte en zijn medewerkers degradeerde tot jaknikkers. Iedere politicus die het recente incident verafschuwt zou zich moeten inspannen voor het herstellen van die systeemfout.

Ook tijdens de coronacrisis waren slachthuizen verantwoordelijk voor de grootste misstanden: ditmaal niet met productiedieren maar met menselijke dieren. Arbeidsmigranten werden in volgeladen busjes van en naar de slachterij gereden en werkten dicht opeen, de sector was een superspreader. De Apeldoornse vestiging van megaslachterij Vion werd gesloten maar de hoofdvestiging in Boxtel bleef open, al waren ook daar honderden medewerkers besmet. Onderbetaalde, meest buitenlandse krachten, de taal en hun rechten niet machtig.

Zoals het slachthuis omgaat met zijn personeel, gaat het personeel om met het slachtvee. Zulke systemen van de-individualisatie zijn eenvoudig in kaart te brengen. „Een oorlog schept sociopaten”, zegt deze week Quo vadis, Aida?-regisseur Jamila Zbanic in de Volkskrant, „mensen die er echt van genieten. Maar voor de meeste mensen geldt dat ze hun medemenselijkheid gewoon steeds verder beperken, ook om te kunnen overleven”. Een bruikbare aanvulling als we het lijden van de dieren en hun beulen in slachthuis Gosschalk in Epe proberen te begrijpen.